جایگاه انقلاب بحرین در معادلات منطقه ای و فرامنطقه ای

پژوهشگر: سید عبدالمجید زواری
تاریخ انتشار 1389

مقدمه:

از نخستین روزهای سال جاری میلادی, جهان شاهد پدیده جدیدی است که به  سرعت منطقه وسیعی را از شمال آفریقا تا کشورهای حوزه خلیج فارس را در بر گرفت. این پدیده که از آن با عنوان بیداری اسلامی یاد می شود آنچنان غیر منتظره و سریع پیش رفت که علاوه بر حکمرانان مستبد این کشورها, دیگر بازیگران نظام بین المل را نیز در شوک فرو برد. این حرکت که نخستین بار از تونس آغاز شد دومینو وار به دیگر کشورهای منطقه نیز سرایت کرد و به سرعت مصر, یمن, لیبی, اردن, عربستان, کویت, مغرب و دیگر کشورهای عربی _ اسلامی را در بر گرفت. این سونامی در نخستین گام, “زین العابدین بی علی” حاکم مستبد تونس را از قدرت ساقط کرد و در مرحله بعد با سقوط حسنی مبارک, مردم مصر نیز پیروزی انقلاب خود را جشن گرفتند.

در گام دوم, دامنه قیام های مردمی به دیگر کشورهای منطقه نیز کشیده شد و در یمن, اردن, عربستان, مغرب و دیگر کشورهای منطقه نیز مطالبات مشابهی از سوی مردم مطرح شد. همزمان با این رویدادها در بحرین نیز, مردم این جزیره کوچک به تاسی از مردم دیگر کشورها, به صورت کاملاً مسالمت آمیز به طرح مطالبات خود و احقاق حقوق از دست رفته خود پرداختند. در همین راستا مردم با تحصن در میدان لولو منامه اعتراض های خود علیه رژیم آل خلیفه را کلید زدند. با این حال برغم شباهت های بسیار انقلاب بحرین با دیگر انقلاب های عربی, در عمل به دلیل پاره ای مسایل این انقلاب از دیگر انقلاب های منطقه متمایز گشت.

رسانه های غربی دلیل وقوع قیام های مردمی در تونس و مصر را عوامل اقتصادی معرفی می کردند, اما آیا در بحرین به عنوان یکی از مرفه ترین کشورهای جهان نیز مسایل اقتصادی, مردم را به خیابان ها کشاند یا حقیقت متفاوت از چیزی است که تبلیغ می شود. گرچه در دیگر کشورها نیز بر خلاف تبلیغ رسانه های غربی, عامل اصلی انقلاب ها فراتر از مسایل اقتصادی است, اما به نظر می رسد در بحرین این قیام در واکنش به ظلم, تبعیض و بی عدالتی تاریخی بود که در طول سالها, حکام آل خلیفه بر مردم این کشور به ویژه شیعیان روا داشته بودند.

نکته ی جالب در مورد انقلاب ملت بحرین, سکوت و انفعال شرم آور جامعه بین الملل نسبت به نسل کشی و جنایات آشکار رژیم آل خلیفه است که شاید به دلیل اهمیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک این جزیره کوچک برای بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای صورت می گیرد. اما به راستی بحرین کجاست و چرا برای بازیگران خارجی مهم است؟ ماهیت انقلاب بحرین چیست و چه اهدافی را دنبال می کند؟ چرا نتیجه انقلاب برای قدرت های خارجی مهم است؟ موضع احزاب و گروه های سیاسی داخلی نسبت به این انقلاب چگونه است؟ چه چشم اندازی را می توان برای آن ترسیم کرد؟ و ….

موقعیت جغرافیایی و تاریخی بحرین

بحرین کنونی نام مجموعه جزایری است به وسعت 706 کیلومتر مربع که در جنوب خلیج فارس و در همسایگی قطر و عربستان سعودی قرار دارد.  این جزیره که از کوچک ترین استان ایران نیز کوچک تر است, غیر از مدت کمی که در دوران صفویه به اشغال پرتقالی ها درآمد در طول تاریخ همواره بخشی از قلمرو ایران بوده و پیوندهای عمیقی با سرزمین مادری خود داشته است. برای مثال بسیاری از مناطق بحرین نام های ایرانی دارند, از جمله: توبلی, دراز, دمستان, شاخوره, فارسیه, کرانه, کرزکان, مرخ, مروزان, نویدرات که همگی مشتق شده از زبان فارسی هستند.

البته طی قرن های اخیر به دلیل ضعف دولت مرکزی ایران, انگلیسی ها به تدریج نفوذ و سلطه خود بر این جزیره را افزایش داده و نهایتاً نیز پس از مدتی حکومت آن جزایر را به خاندان عربستانی و سنی مذهب آل خلیفه سپردند.

حکومت آل خلیفه نیز علیرغم خواست قلبی مردم, با دسیسه هایی مانند تبعید علمای شیعه بحرینی و تحقیر و یا اخراج شیعیان و همچنین انتقال اعراب اهل سنت از سرزمین های مختلف به بحرین، تصمیم به تغییر ساختار جمعیتی و فرهنگی داشتند. تا اینکه بالاخره و پس از چندین دهه در تاریخ 22 مرداد 1350 شمسی، انگلیسی ها و آمریکایی ها با توجه به ضعف حکومت پهلوی، مجمع الجزایر بحرین را از ایران جدا کرده و اعلام استقلال نمودند.

به لحاظ سیاسی نیز این کشور به صورت پادشاهی اداره می شود و شیخ حمد بن عیسی آل خلیفه از سال 1999 تاکنون حاکم این کشور بوده است و اکثر مناصب کلیدی کشور در اختیار خاندان آل خلیفه می باشد. آن گونه که برخی منابع خبری اعلام داشته اند، در بحرین از 572 مقام دولتی حائز اهمیت، تنها 101 مقام به شیعیان تعلق دارد که 18 درصد می شود. از 47 وزیر تنها 10 وزیر از اهل تشیع هستند که 21درصد می شود، از 68 معاون وزیر، تنها 7 نفر از شیعیان هستند که تنها 11درصد می شود و از 47 دستیار وزیر تنها 10 نفر شیعه مذهب هستند که 21 درصد می شود. سهم شیعیان در وزارت کشور و ارتش نیز تنها 3 درصد است. ترکیب دیوان پادشاهی، گارد ملی، سرویس امنیت ملی و سرویس اطلاعات CIO نیز بر اساس اصل “فقط سنی مذهب” تشکیل شده است.

البته ادعا می شود که شیعیان بحرین از شیعیان عربستان آزادتر هستند ولی در عمل هر زمان که آنها با استفاده از مکانیسم های صلح آمیز دموکراتیک, در جهت احقاق حقوق خود تلاش کرده اند به شدت مورد هجمه و سرکوب قرار گرفته اند. در هر حال مردم بحرین و به ویژه شیعیان این سرزمین در طول چند قرن گذشته هیچ گاه زیر چتر عدالت زندگی نکرده اند.  طی چند سال گذشته نیز صدها نفر از شیعیان بحرینی از سوی حکومت پادشاهی آل خلیفه دستگیر و زندانی شده و حقوق آنها نادیده گرفته شده است. آمریکائیها و انگلیسی ها و خاندان سعودی نیز در تمام این سالها از این حکومت مستبد و فاسد و وابسته به غرب حمایت کرده و از آن بهره مند می شده اند. در عین حال، با وجود اقدامات مستمر خاندان آل خلیفه برای تغییر هویت بحرینی ها و استخدام و تابعیت دادن به گروههای سنی مذهب مهاجر و حتی مسیحیان خارجی و سپردن پستهای کلیدی به اقلیت اهل سنت و اعمال فشار و ایجاد محدودیت های فراوان برای شیعیان، هم اکنون نیز حدود هفتاد درصد از جمعیت حدوداً یک میلیونی این سرزمین را شیعیان اثناعشری تشکیل می دهند. لازم به ذکر است که بحرین پس از ایران و عراق و جمهوری آذربایجان، چهارمین مرکز شیعی در جهان اسلام است و علمای بزرگی از آن برخاسته اند.

اهمیت بحرین در معادلات منطقه ای و فرامنطقه ای

تحولات کشورهای عربی آن قدر در عین اشتراکات فراوان، متنوعند که الگوی هیچ یک را نمی توان برای دیگر کشورها و برای پیش بینی تحولات آن ها به کار بست. دیکتاتور تونس با چند روز راهپیمایی و تقریبا بدون مقاومت می گریزد. نامبارک مصر هجده روز در مقابل متحصنین التحریر با مصاحبه ها و وعده ها مقاومت می کند و در نهایت فرار می کند. حاکم سی و چندساله یمن پس از عدم کارایی وعده و وعیدهایش, دست به اقدام نظامی می زند و پس از شعله ور کردن آتش جنگ داخلی در کشور, به عربستان می گریزد. سرهنگ دیوانه همه چیز را انکار می کند و با هواپیما و ناوهای نظامی خود به جنگ مردم کشورش می رود. آل خلیفه بحرین نخست وعده هزار دیناری به مردم می دهد، سپس به صورت مسالمت آمیز مردم را به میدان لولو هدایت می کند و در ادامه برای سرکوب مردم, دست به دامن کشورهای خارجی می شود و با همراهی نظامیان عربستانی و اماراتی, در صدد سرکوب وحشیانه انقلابیون بر می آید.

هر کدام از این انقلاب ها و تحولات از جنبه ای دارای اهمیت است. با این حال به دلیل برخی مسایل شاید بتوان انقلاب کشور بحرین را علیرغم جمعیت اندک و وسعت کم, مهم تر از دیگر انقلاب های عربی – اسلامی دانست. به راستی چرا سعودی ها و یا حتی حکام امارات, در هیچ یک از کشورهای دیگر و به حمایت از حاکمان مستبد آنها نیروی نظامی وارد نمی کنند؟ چرا تا این حد این کشور کم جمعیت برای کشورهای حوزه حاشیه خلیج فارس اهمیت دارد؟ آیا به صرف همسایگی؟

دلیل انفعال کشورهای غربی و سازمان های حقوق بشر در برابر شنیع ترین جنایات آل خلیفه و آل سعود چیست؟ چرا رسانه های غربی و عربی, خبرهای فجایع بحرین را بایکوت می کنند؟ و ….

صاحب نظران در اهمیت کشور کوچک بحرین دلایل مختلفی را برشمرده اند که از جمله آنها استراتژیک بودن محل این کشور به جهت همسایگی با مناطق نفت خیز شرق عربستان و قرار گرفتن در مسیر انتقال نفت از خلیج فارس است. بحرین در جنوب و شرق فاصله ناچیزی با دو کشور عربستان و قطر دارد و یک پل 25 کیلومتری بحرین را به شرق عربستان متصل می کند. این منطقه عربستان به دلیل معادن عظیم نفت و همچنین حضور پرشمار شیعیان مناطق قطیف و قنوار, برای ریاض و همچنین متحد سیاسی نظامی آن یعنی واشنگتن حائز اهمیت است. عربستان 22 میلیون جمعیت دارد و با مشکلات عدیده ای از جمله شکاف طبقاتی و تبعیض نسبت به شیعیان که بیش از دو میلیون نفر و نزدیک به ده درصد جامعه عربستان را در بر می گیرند, روبروست. بنابراین دور از ذهن نیست که هر گونه تحول در بحرین به نگرانی های عربستان دامن بزند.

همچنین در این منطقه, قطر با عربستان هم مرز است و به دلیل اختلاف هایی که اغلب این دو کشور با یکدیگر دارند, حفظ مناسبات با بحرین از اهمیت بالایی برای عربستان و قطر برخوردار است.

البته در این معادله سه جانبه باید عامل دیگری را نیز اضافه کرد و آن ایالات متحده آمریکاست. بعد از بروز مشکلات در عربستان, واشنگتن تصمیم گرفت سربازان خود را به کشور دیگری در منطقه خلیج فارس منتقل کند, و در این بین برای ایجاد و برقراری پایگاه های نظامی کشور بحرین برگزیده شد؛ چرا که فاصله کمی با شبه جزیره عربستان دارد و در مقایسه با امارات متحده عربی, کویت و حتی قطر از ثبات بیشتری برخوردار بوده است. فضای بسته سیاسی در بحرین در دو دهه پیش نیز سبب شد تا استقرار ناوگان پنجم آمریکا در بحرین بدون سر و صدا انجام گیرد.

این پایگاه که از حیث نیرو و امکانات  بزرگترین و مهم ترین پایگاه دریایی آمریکا حد فاصل قاره آفریقا تا شرق آسیا به شمار می رود به شدت اهمیت این کشور کوچک را برای آمریکایی ها بالا برد. در شرایط فعلی آمریکا سه پایگاه دریایی و هوایی در بحرین دارد که پر واضح است در منطقه استراتژیک و مهم خلیج فارس از اهمیت به سزایی برخوردار است. در زمینه پایگاه های هوایی نیز باید این نکته را مد نظر قرار داد که نیروی هوایی آمریکا از طریق پایگاه های نظامی خود در بحرین, جنگنده های خود را به کشورهای افغانستان و عراق اعزام می کند و به عبارت دیگر عملیات های هوایی خود را از این پایگاه ها مدیریت می کند. به همین دلیل است که اهرم حیاتی پنتاگون در پایگاه نظامی بحرین قرار گرفته و این کشور از اهمیت به سزایی نسبت به دیگر کشورهایی که ایالات متحده در آنان پایگاه نظامی دارد، برخور دار است.

در حقیقت وجود این پایگاه اهمیت بحرین را برای آمریکا دو چندان کرده است و به نوعی بین آمریکا و بحرین در این موضوع وابستگی متقابلی ایجاد شده است. آمریکا برای حفظ ناوگان خود در منطقه باید رژیم آل خلیفه را حفظ کند و بحرین نیز برای ادامه حیات به ائتلافی گسترده با قدرتی بزرگ نیاز دارد که در این زمینه آمریکا بهترین گزینه پیش رو است.

در کنار این دلایل ساختار جمعیتی و مذهبی این کشور نیز اهمیت خاصی دارد. ترکیب جمعیتی هفتاد درصدی شیعیان در مقابل اقلیت سنی مذهب که حکومت را نیز از همان ابتدا به دست داشته اند، همواره درگیری های خاصی را به همراه داشته است. شیعیان همواره به همراهی با جمهوری اسلامی ایران و تبعیت از کشور ما محکوم بوده اند  و حاکمان نیز به خاطر استبداد و تبعیض نسبت به شیعیان و حتی اعطای تابعیت های دروغین برای عوض کردن بافت جمعیتی مذهبی مورد اعتراض بوده اند.

اما شاید آنچه اوضاع بحرین را این گونه و حساس برای شیخ نشینان کرده است نوع حکومت این کشور باشد. غالب کشورهای عربی به یکی از این دو شکل اداره می شوند. این کشورها یا دارای نظام پادشاهی هستند نظیر کشورهای عربستان، امارات، قطر، کویت، بحرین و … و یا دارای نظام های سکولار غیر پادشاهی هستند نظیر مصر، تونس، اردن، الجزایر و … . در هر دو نوع این حکومت ها تقریباً در عمل نظام استبدادی با شیوه انتقال قدرت وراثتی اجرایی می شود. اگر دقت کرده باشید همه انقلاب های عربی که به مراحل جدی وارد شده اند _نظیر تونس، مصر، لیبی و یمن _ در کشورهای دارای نظام غیر پادشاهی صورت گرفته است و به دلایل مختلفی که از نظر جامعه شناختی قابل بررسی است، کشورهای پادشاهی به صورت سنگین با این قضیه درگیر نشده اند و اندک رخدادهای کشورهایی نظیر عمان یا کویت نیز هیچ گاه در حد و اندازه های یک انقلاب نشان نداده است, و تحرکات عربستان سعودی هم هنوز در مرحله شکل گیری است و نتوانسته است به نتایج جدی دست یابد. در این میان اما بحرین یک استثناست, که در یک شیخ نشین پادشاهی قیام ها به مرحله کشتار و راهپیمایی های جدی رسیده است. جدا از این که چه عواملی موجبات این استثنا را به وجود آورده است _ از قبیل همان ساختار مذهبی و یا وجود سابقه قیام در این کشور _ توجه به این نکته ضروری است که امروز پیروزی انقلاب بحرین هم چون مثلاً یمن یا لیبی فقط اخراج یک دیکتاتور دیگر نیست، بلکه در حال حاضر بحرین به عنوان کلید انقلاب های مردمی و اسلامی در عربستان سعودی، کویت، امارات عربی متحده و عمان همه آن ها را به واکنش وا داشته است تا به هر کاری دست زنند تا از باز شدن این قفل توسط شیعیان بحرینی و باز شدن پای دومینوی انقلاب ها به کشورشان جلوگیری کنند. به نظر می رسد جلوگیری از بروز چنین اتفاقی شیوخ حاشیه خلیج فارس را به فکر سرکوب نظامی انقلابیون بحرینی انداخته است. اگر چه همین واکنش های منفعلانه نیز ممکن است نقش کاتالیزور را در این قیام ها بازی کند و نتیجه ای دقیقاً عکس خواسته آنان را به بار آورد. از آن جایی که بدیع بودن این انقلاب ها پیش بینی آن ها را نیز بسیار دشوار کرده است باید منتظر نشست تا نتایج اعمال انقلابیون و پاسخ های حاکمانشان را نظاره کرد.

اتحاد شاه بیت تحقق اهداف انقلاب

شاید به جرأت بتوان گفت بعد از انقلاب عظیم اسلامی ایران، مهمترین مسأله قرن جاری در خاورمیانه، بحث بیداری اسلامی و قیام های مردمی است که یکی پس از دیگری در کشورهای اسلامی در حال وقوع است. گرچه این بیداری فقط در بعضی از کشورهای عربی رخ داده است, اما قطعاً محدود به این کشورها یا منطقه جغرافیایی خاص نخواهد شد و به زودی دامنه های آن تا کل خاورمیانه و یا حتی به قول رهبر معظم انقلاب تا قلب اروپا پیش خواهد رفت.

البته نوع اعتراض ها در هر کشوری مختصات ویژه ای دارد که بسته به فرهنگ و شرایط جغرافیایی و حکومتی متفاوت است. برای مثال انقلابهای مصر و تونس بر تجمع و تحصن خیابانی و فلج کردن دولت متمرکز بود و انقلاب لیبی نیز با توجه به ساختار قبیله ای این کشور به صورت درگیری های طایفه ای بین طوایف طرفدار قذافی با طوایف معترض در جریان است.

نکته جالب در مورد پیشینه کشورهای خاورمیانه اینکه تقریباً همه این کشورها به استثنای ایران اکثراً مستعمره و تحت قیمومیت کشورهای غربی مانند ایتالیا, انگلیس, آلمان, فرانسه و دولت عثمانی بوده اند و حاکمان آنها از سوی دول غربی انتخاب, انتصاب و یا با کودتا بر سر کار آمده اند. در نتیجه ی چنین رویه ای, این حکام هیچ گاه نماینده مشروع مردم کشور خود نبوده اند و قیام مردمی کشورهای عربی و آفریقایی نیز دلیلی بر همین ادعا است که پس از سالها به مانند آتشفشان زیر خاکستر شروع به فوران کرده است.

در شرایط فعلی و بر اساس شواهد موجود, مطالبات مشترک انقلابیون تونس, لیبی, بحرین, مصر و …. را می توان در دو سطح ملی و فراملی به صورت ذیل دسته بندی کرد:

در سطح ملی و داخلی:

1. تغییر نظام حاکم و وابسته به غرب و بیگانگان.
2. برگزاری انتخابات برای تغییر قانون اساسی.
3. برگزاری انتخابات آزاد ریاست جمهوری و پارلمانی.
4. مجازات دیکتاتورها و هم دستان آنان.
5. آزادی مذهبی در انجام فرایض دینی.
6. توزیع عادلانه ثروت و فرصت های سیاسی و توسعه اقتصادی.
7. باز گرداندن ثروت های غارت شده ملی به کشور و…

در سطح منطقه ای و جهانی:

1. مبارزه با استکبار واستبداد
2. همبستگی اسلامی با کشورهای مسلمان منطقه و جهان.
3. استقلال و جلوگیری از دخالت بیگانگان در امور سیاسی منطقه ای و جهانی.
4. احترام به دین و فرهنگ و مردم این سرزمین ها در جهان.
5. جلوگیری از غارت منابع انرژی نفت و گاز توسط دولتهای غربی و نظام سلطه.
6. آزاد سازی سرمایه های ملی مصادره شده در بانک های کشورهای غربی و بیگانه و…

با نگاهی به فهرست مطالبات مشترک می توان دریافت خواسته های کشورهای اسلامی و قیام های مردمی, به یکباره و یک شبه ایجاد نشده، و طی سالیان متمادی انباشت و به شکل انقلاب و بیداری اسلامی ظهور و بروز یافته است.

با این حال به رغم وجود این تشابه ها, انقلاب بحرین دارای ویژگی هایی است که آن را از دیگر انقلاب های عربی متمایز می سازد. برای مثال بر خلاف آنچه در دیگر کشورها مردم به سرعت از اصلاحات ناامید و به سراغ راس نظام رفتند, در بحرین خواست مردم هیچگاه از سطح اصلاحات فراتر نرفت.

عمده مطالبات بحرینی را می توان در پادشاهی مشروطه و برگزاری انتخابات آزاد و تشکیل پارلمان واقعی و نخست وزیری بر اساس اکثریت پارلمانی خلاصه کرد. با این حال با افزایش سرکوب ها, سقف مطالبات مردم نیز بالاتر رفته و خواسته هایی چون تبدیل نظام شاهی به جمهوری و یا تشکیل شورای انتقالی _ مشابه لیبی _ به گوش می رسد. بازگشت افراد تبعید شده, آزادی زندانیان سیاسی, لغو ممنوعیت تشکیل احزاب و فعالیت های سیاسی مذهبی, آزادی بیان و مطبوعات و لغو سانسور نیز از دیگر خواسته هایی است که از سوی انقلابیون بحرین مطرح می شود.

با این حال اینکه چرا بر خلاف انقلاب دیگر کشورها, قیام مردم بحرین نتوانسته است تاکنون به نتایج ملموسی دست یابد ریشه در عواملی دارد که صرف نظر از دخالت نظامی دیگر کشورها, مهمترین آنها عدم اتحاد و دیدگاه واحد بین گروه ها و احزاب سیاسی این کشور است. با نگاهی به انقلاب های مصر و تونس به خوبی می توان دریافت که اتحاد ملی و خواسته مشترک میان تمامی احزاب و گروه های سیاسی, رمز پیروزی این کشورها بود و همه گروه ها خواهان سرنگونی رژیم های دیکتاتوری بودند. این در حالی است که در بحرین اهداف احزاب و جریان های اپوزیسیون از قیام متفاوت است. به عنوان مثال جمعیت الوفاق که از زمان تاسیس آن کمتر از ده سال می گذرد, گرچه بزرگترین گروه مخالف شیعه در بحرین محسوب می شود اما اغلب اعضای آن میانه رو بوده و صرفاً خواستار استعفای دولت و اصلاحات هستند. دیدگاه حاکم بر جمعیت این است که برای ساخت کشوری پیشرفته باید به حاکمیت مردم در تمام موسسات حکومتی روی آورد و از این حیث شعار “آزادی و عدالت و برابری را بر اساس اصول و مبادی اسلامی” سر می دهند. این گروه در پارلمان بحرین 18 نماینده دارد که البته در اعتراض به اقدامات سرکوبگرانه رژیم حاکم رسماً از پارلمان استعفا دادند.

این جمعیت صرفاً به دنبال تغییر نخست وزیر که بیش از چهل سال است بر مسند قدرت تکیه کرده است هستند. خواسته دیگر این گروه تبدیل رژیم حاکم از “پادشاهی مطلق” به “پادشاهی مشروطه” است و به هیچ وجه سقوط رژیم حاکم را در دستور کار ندارند. این در حالی است که دیگر احزاب و جریان های مخالف شیعه خواهان سقوط رژیم آل خلیفه و تشکیل یک نظام دموکراتیک از طریق نافرمانی های مدنی و تظاهرات خیابانی هستند. در چنین شرایطی عدم اتحاد مخالفان به چالشی جدی بر سر قیام مردمی بحرین بدل شده است و ادامه این رویکرد سرخوردگی معترضین و بهره برداری رژیم آل خلیفه از اوضاع فعلی را در پی خواهد داشت.

کلام پایانی :

موج خروشان بیداری اسلامی و حرکت عظیم ملت ها برای رهایی از سلطه حکومت های وابسته به استکبار, رویداد فرخنده ای است که بسیاری از معادلات منطقه و جهان را تحت الشعاع خود قرار داده است. در حقیقت این رویداد می تواند کلیه معادلات غرب در منطقه و به ویژه در ارتباط با اسرائیل و ایران را دگرگون کرده و فردای نیکی را به امت اسلامی نوید دهد. این رویداد سترگ که بی شک انقلاب اسلامی ملت ایران تاثیر به سزایی در شکل گیری و پیشبرد آن داشته است,  جهان را در آستانه شکل گیری خاورمیانه جدیدی قرار داده است که البته بر خلاف خواست دولت های غربی, بر پایه اسلام و ارزش های اسلامی پایه گذاری خواهد شد.

تحت تاثیر چنین فضایی که هر یک از بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای به فراخور منافع خود, راهبرد خاصی را در این خصوص دنبال می کنند, شاید این سوال مطرح شود که چشم انداز این انقلاب ها چیست و پیروزی هر یک چه تاثیری بر دیگر معادلات منطقه و جهان خواهد داشت.

با توجه به مواردی که در این گزارش بدان اشاره شد و همچنین اهمیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک بحرین, به نظر می رسد ابعاد انقلاب بحرین بسیار بزرگتر از این کشور است و به نوعی می تواند پیروزی یا شکست آن کل منطقه را دگرگون خواهد کرد. در حقیقت برآیند موقعیت ویژه بحرین, این کشور کوچک را به صحنه جنگ تمام عیار میان آمریکا, عربستان و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس از یکسو و شیعیان ایرانی تبار از سوی دیگر بدل کرده است. بر همین اساس کشورهای خلیج فارس و آمریکا هرگونه تغییر در حکومت پادشاهی بحرین را تهدیدی برای همه حکومت های منطقه خلیج فارس که بر اساس سیستم سلطنتی و امیرنشین اداره می شوند, تلقی کرده و حتی راهکار میانه مطرح شده در اردن و بحرین مبنی بر تبدیل سلطنت مطلقه به مشروطه را نیز نمی پذیرند.

این نگرانی ها از آنسوست که رژیم مصر که عضو و ستون اصلی کشورهای به اصطلاح اعتدال منطقه بود, دیگر وجود خارجی ندارد و از سوی دیگر بحرین نیز به عنوان مهمترین جبهه دفاعی کشورهای حوزه خلیج فارس با بحران داخلی روبرو شده است. بر همین اساس تحولات بحرین می تواند خاورمیانه را زیر و رو کند و هیات حاکمه این کشور نیز دقیقاً با آگاهی از این موضوع, با حمایت کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس سرکوب وحشیانه ی معترضان را در دستور کار خود قرار داده است. وجود پایگاه فرماندهی دریایی ناوگان پنجم آمریکا و همچنین وجود مرکز استراق سمع فرانسه در این کشور نیز بهانه ی خوبی است تا این کشورها و دیگر کشورهای غربی نیز در مقابل فجایع انجام شده موضعی نرم و غیر موئثری داشته باشند.

موارد مذکور به وضوح نشان می دهد که تعامل با انتفاضه بحرین بسیار حساس است و نمی توان آن را با تحرکات مردمی مشابه در لیبی و یمن یکسان دانست, چرا که هرگونه تغییر در ترکیب سیاسی بحرین می تواند بازتابهای عمیقی بر تمامی اقلیت های شیعه حاضر در کشورهای حوزه خلیج فارس داشته باشد و رژیم های نفت خیز و غرب گرای حاکم در این کشورها را مورد تهدید قرار دهد. این در حالی است که در شرایط کنونی, ثبات سیاسی مهمترین عامل حفظ منافع استراتژیک ابرقدرت ها در منطقه خلیج فارس به شمار می آید و نتایج تحولات بحرین می تواند کلیه معادلات منطقه را دگرگون کند. این تحولات همچنین آزمونی بزرگ برای حضور آمریکا و نزاع پنهان و آشکار این کشور علیه قدرت فزاینده ایران محسوب می شود و می‌تواند میزان توانمندی آمریکا در حمایت و تأثیرگذاری بر روی متحدانش و نیز میزان همراهی این کشور با خواسته‌های مردم منطقه در جهت برپایی اصلاحات سیاسی، عدالت اجتماعی و حکومت‌های مبتنی بر قانون را مشخص کند. بحرین کلید منطقه خلیج فارس و نقطه ضعف آن است و البته بر اساس خواست برخی حکام، پایگاه پنهان خوشگذرانی نیز محسوب می‌شود. با این حال پل ملک فهد که برای دستیابی به این هدف، افتتاح شده است می تواند بر خلاف جریان یکطرفه موجود, انتفاضه شیعیان بحرین را به خارج از این کشور منتقل کند.

در این میان نکته ای که حائز اهمیت است اینکه مردم کشورهای عربی، کل این کشورها را به نام “الوطن العربیه” می شناسند و برای آنان، مرزهای جغرافیایی بین کشورهای عربی اهمیت چندانی ندارد. از اینرو، انقلابهایی که در کشورهای عربی صورت می گیرد نه بعنوان انقلاب در یک کشور، بلکه به عنوان انقلابی در بخشی از سرزمین بزرگ عربی قلمداد می شود و تا تکمیل این فرآیند که همان برپایی انقلاب های ضد آمریکایی در کل سرزمین های عربی است، ادامه خواهد داشت. بر همین اساس سقوط دولت بحرین به دست شیعیان این کشور قطعاً به تحریک شیعیان عربستان که عمدتاً در بخش های نفت خیز ساکن هستند منجر خواهد شد و این امر می تواند موجب ضعف آمریکا در منطقه و در مقابل نشانه قدرت ایران باشد. بنابراین طبیعی است که جلوگیری از سقوط دولت بحرین به هدف مشترک عربستان و آمریکا بدل شود.

البته با توجه به وعده الهی در زمینه نصرت مستضعفان و سقوط پیاپی دیکتاتورهای فاسد, قطعاً غرب بازنده اصلی بیداری اسلامی خواهد بود و موازنه قوا بدون انگاره های آمریکایی, در قالب و ساختار جدید تبیین خواهد شد. در این زمینه تلاش های غرب و ولیده نامشروع آن یعنی اسرائیل نیز نمی تواند مانع از ایجاد خاورمیانه اسلامی  شده و نهایتاً بر خلاف سناریوهای اتاق های فکر واشنگتن, حکومت های جدیدی بر پایه ارزش های اسلامی در حال ظهور است. بنابراین آل خلیفه و آل سعود باید بدانند که شرایط کنونی بیداری ملتها یادآور قیامهای دهه 50 است که بساط استثمارگران انگلیس و فرانسه را برچید، و اقدامهایی نظیر اخراج معلمان، کارگران، تخریب مساجد و سوزاندن قرآن، حمله به عزاداران در دهه فاطمیه، قتل پزشکان و پرستاران، شکنجه بازداشت شدگان تا سر حد مرگ، محرومیت ورزشکاران و…. هیچ کدام نمی تواند مردم معترض را به خانه هایشان بازگرداند. با افشای روابط گسترده با صهیونیستها، قطعاً عزم مردم مصمم تر شده و تا سقوط این دین ستیزان، از پای نخواهند نشست.

منابع:

1. انقلاب بحرین, استثنای انقلاب های جهان عرب, سایت صدای شیعه, 18/2/1390, sedayeshia.com
2. جنایت بدون مکافات, روزنامه کیهان, 11/2/1390
3. خمار باقی, سمیه, “واکاوی انقلاب بحرین, اهداف و چالش های داخلی و خارجی, خبرگزاری مهر, 16/1/90
4. جریان های سیاسی انقلاب بحرین, سایت راهبرد نیوز, 25/12/89, http://rahbordnews.ir
5. نگاهی به جریان های سیاسی انقلاب بحرین, سایت جهان نیوز, 17/12/89, com.www
6. میر سنجری, میر مهرداد, انقلاب بحرین و الزام تاریخی حمایت استراتژیک, سایت تابناک, 15/12/89,  tabnak.ir
7. انقلاب بحرين معادلات منطقه را دگرگون مي‌كند, هفته نامه بصیرت, 19/12/89
8. ایران‌هراسی؛ راهی برای منحرف کردن نگاه‌ها از بحرین, خبرگزاری ایرنا, 31/1/90
9. امیری نصرآبادی, نساء, ” تلاش سعودیها برای اشغال بحرین”, روزنامه رسالت, 12/2/90
10. قلندریان, غلام رضا, “جنایت های صهیونیستی سران بحرین”, روزنامه قدس, 6/2/90
11. مسئولیت ما در قبال مردم بحرین چیست؟ روزنامه کیهان, 14/2/90
12. سیاست آمریکا در بحرین و فاکتور ایران, سایت ایران دیپلماسی, 18/3/90
13. ساجدی, سید محی الدین, ” کار خطرناک بحرین”, روزنامه اطلاعات, 5/7/89
14. محمدی فومنی, حسین, ” بیداری اسلامی در هزاره سوم”, روزنامه رسالت, 7/2/90
15. ساجدی, سید محی الدین, “انقلاب بحرین، استثناء انقلاب های جهان عرب”, سایت خبری زمان, 6/2/90
16. بحرین کلید انقلاب های عربی, سایت دست نوشت, 24/12/89, dastnevesht21.blogfa.com

باشگاه اندیشه, “بحرین در امتداد دومینوی تحول”, 8/1/90, www.bashgah.net