اقتصاد خلاق ابزار قدرتمند ثروت سازی

اقتصاد خلاق و مباحث مربوط به آن هر روز بیش از پیش اهمیت می‌یابد و پیوسته بر شمار جوامعی که صنایع خلاق را به عنوان رویکرد توسعه‌ای خود برمی‌گزینند افزوده می‌شود.

سید عبدالمجید زواری

اندیشکده روابط بین الملل- اقتصاد خلاق و مباحث مربوط به آن هر روز بیش از پیش اهمیت می‌یابد و پیوسته بر شمار جوامعی که صنایع خلاق را به عنوان رویکرد توسعه‌ای خود برمی‌گزینند افزوده می‌شود. بر همین اساس این موضوع در بالاترین سطوح سازمان‌های بین‌المللی مورد توجه قرار گرفته و کارشناسان زیادی با تخصص‌های گوناگون، چگونگی پیشرفت و توسعه‌ی این رویکرد جدید را مورد بررسی قرار می‌دهند. کنفرانس تجارت و توسعه‌ی ملل (آنکتاد) نیز از جمله سازمان‌هایی است که این موضوع را مورد توجه قرار داده است و در دوازدهمین نشست خود که در تاریخ 25-20 آپریل 2008 در شهر اکرا کشور غنا برگزار شد، پانل ویژه‌ای را در این خصوص طراحی کرده بود. با این حال برای هماهنگی بهتر در این زمینه، پیش از نشست اصلی یک نشست مقدماتی توسط دبیر عمومی پانل برگزار شد.

 در این نشست که در تاریخ 14 و 15 ژانویه در ژنو برگزار شد، 141 نفر از 49 کشور، 11 سازمان بین‌المللی، 5 نهاد از سازمان ملل، 3 نهاد تخصصی و 9 سازمان غیردولتی شرکت داشتند. اعضای این پانل شامل رهبران عالی‌رتبه‌ی حکومتی هم‌چون وزیر فرهنگ غنا، قائم‌مقام وزیر فرهنگ بلغارستان، سیاست‌گذاران (تصمیم‌گیرندگان) و کارشناسانی از سازمان‌های بین‌المللی، وکلای حرفه‌ای از انجمن‌های (جوامع) فرهنگی و خلاق و همچنین نمایندگانی از دانشگاه‌ها و جوامع شهری کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه بودند.

ریاست این نشست را مابل گومز، رییس پیشین هیات تجارت و توسعه و همچنین نماینده‌ی بازرگانی مکزیک در سازمان ملل (مسقر در ژنو) بر عهده داشت. آنچه در ادامه می‌‌آید چکیده‌ای از مباحث این نشست است که در قالب 11 بند منتشر شده است.

1. این مذاکرات روی سوابق سند TD (XII) BP/4 متمرکز می‌شود. اهداف این نشست عبارتند از: الف. تهیه‌ی طرحی برای پیشرفت موضوع صنایع خلاق و درحال ظهور در سطوح حکومتی؛ ب. بازنگری در وظایف دبیرخانه آنکتاد در زمینه‌ی مسایل ابتکاری و ضرورت نوسازی نقش و هویت مناطق برای آینده ممکن در زمینه‌ی کار؛ و پ. در نظر گرفتن بودجه‌ای جهت پیشرفت برنامه‌های تحلیلی و سیاسی پیرامون اقتصاد خلاق.
2. نشست اخیر، یازدهمین همایش آنکتاد را که برای نخستین بار مساله‌ی صنایع خلاق را در اقتصاد بین‌الملل و برنامه‌های توسعه معرفی کرد، به رسمیت می‌شناسد. . از آن زمان آنکتاد وظیفه‌ی افزایش سود تجارت و توسعه، ارتقای سیاست‌های ابتکاری و همچنین افزایش همکاری با کشورها، نهادها (سازمان)ها و در مقیاس وسیع، جوامع بین‌المللی را به عهده دارد.
3. این پانل سیاست‌های راهبردی، فرایندهای چندجانبه (پیشرفت‌های چندجانبه)، تجربه‌های ملی، ابزارهای ارزیابی و حوزه‌های هدف‌گذاری شده برای همکاری‌های بین‌المللی در زمینه‌ی ارتقای ظرفیت‌های خلاق در توسعه‌ی کشورها را مطرح می‌کند. این بخش به شش زمینه خواهد پرداخت (تمرکز خواهد کرد): الف. انتخاب سیاست‌های ابتکاری برای اقدام‌های جمعی درون‌سازمانی؛ ب. ارتقای سود تجاری کالاها و خدمات خلاق؛ پ. نقش حقوق دارایی‌های فکری و اطلاعات و فناوری‌های ارتباطی؛ ت. پرورش سیاست‌های فرهنگی در عین ( با وجود) حفظ تنوع‌ فرهنگی؛ ث. ایجاد ظرفیت‌های خلاق و هماهنگی برای هماهنگی‌های بین‌المللی؛ ج. کنترل اشکال مختلف تجاری و شاخص‌های اقتصادی برای صنایع خلاق.
4. این نشست ضمن توجه به ضرورت نوآوری در سیاست‌های مربوط به اقتصاد خلاق، بر  هماهنگی و مشارکت وزرای فرهنگ، تجارت، امورخارجه، فناوری، کار، گردشگری و آموزش تٱکید دارد. البته این دیدگاه ناشی از تصوری است که اقتصاد خلاق را دارای ساختاری چندجانبه می‌داند که حاصل پیوند اقتصاد، فرهنگ و فناوری با یکدیگر است. برای اثربخشی این تدابیر، سیاست‌های عمومی باید در جایگاهی قرار گیرند که به‌عنوان یک روش منسجم و یکپارچه، ظرفیت‌های اقتصاد خلاق را برای افزایش گروه‌های اقتصادی و اشتغال کنترل نمایند. در این میان مشارکت وزیر فرهنگ در شکل‌دهی مسیرهای سیاست‌های کاری آینده مرتبط با حوزه‌های اقتصاد خلاق تاثیر‌گذار است.

 در حقیقت پیوند (ارتباط) صنایع خلاق با اقتصاد چه در سطح خرد و چه در سطح کلان موجب شده تا مکانیسم سازمانی به‌ویژه در معامله‌ها (داد و ستدها) با چالش‌های بی‌شماری در خصوص تامین ظرفیت‌ها، محدودیت‌های مالی و ظرفیت‌سازی مواجه شود. برای نمونه در مورد ظرفیت سازی می‌توان به نیاز تقویت سیاست‌های مالی، قانون رقابت و همچنین رژیم دارایی‌های فکری اشاره داشت. در همین راستا برای بهینه کردن تاثیر پیوند خلاق بین سرمایه‌گذاری فناوری، کارآفرینی و تجارت که از طریق افزودن ظرفیت‌های خلاق برای توسعه‌ی فراگیر صورت می‌گیرد سیاست‌های عمومی نقش حیاتی ایفا می‌کنند.

5. این همایش متذکر می‌شود که صنایع خلاق در زمره‌ی پویاترین بخش‌ها در تجارت جهان به‌شمار می‌روند. صادرات کالاهای خلاق با یک رشد سالانه 7/8 درصدی از سال 2000 تا 2005 به 2/445 میلیارد دلار در سال 2005 رسید. این صنایع یک منبع قدرت‌مند درآمد، ایجاد شغل و صادرات برای کشورهای پیشرفته است، و می‌تواند یک انتخاب راهبردی امکان‌پذیر برای تنوع بخشیدن (گسترش) اقتصاد کشورهای در حال توسعه باشد. این امر می‌تواند از طریق پیشنهاد حوزه‌های جدید (جایگاه‌های جدید) برای کشورهای کمتر توسعه‌یافته برای جهش به سوی ارزش‌ افزوده و رشد بالای بخش های اقتصاد خلاق صورت گیرد. با این حال مشکلاتی وجود دارد که مانع بهره مندی کشورهای درحال توسعه از پویایی کالاهای خلاق و خدمات در بازار جهانی می شود. یکی از این موارد پیچیدگی تدوین سیاست های تجاری در سطوح منطقه ای و چندجانبه است که اتفاقاً نشست اخیر سازمان تجارت جهانی در دوحه نیز به موضوع صنایع خلاق و به ویژه خدمات دیداری – شنیداری توجه خاصی نشان داد. اکثر این مذاکرات با محوریت توافقنامه های عمومی تجارت خدمات و همچنین تجارت مربوط به حقوق مالکیت فکری انجام شد.
6. در این نشست احساس شد که برای ارتقای صادرات کالاهای خلاق و خدمات در حال توسعه باید استراتژی فروش و فرصت های تجاری این کشورها در بازار جهانی تقویت شود. در همین راستا آنکنتاد کشورهای در حال توسعه را ترغیب می کند تا از طریق به روز کردن کیفیت و رقابت پذیری بین المللی، نرخ صادراتی کالاهای خلاق و خدمات خود را افزایش دهند( ارتقا دهند). این تلاش ها باید اهداف فرهنگی را با سیاست های تجارت بین الملل تطبیق دهد.

در این نشست نقش حقوق مالکیت فکری به صورت گسترده ای به رسمیت شناخته شده است. ضرورت توجه به خلاء موجود در رژیم حقوق مالکیت های معنوی به خوبی حس شده است. همچنین سیاست های تجاری مسایل مرتبط با ترجمان فرهنگی سنتی ( معنای سنتی فرهنگ) و حوزه عمومی آن  نیز نیاز به توجه دارد.

اجرای برنامه توسعه سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو) به کشورها در حال توسعه کمک می کند تا در زمینه نوآوری های مربوط به صنایع خلاق ابتکار عمل را بدست گیرند. در این راستا وایپو باید از نوآوری های محلی حمایت کند و برای برقراری توازن بین اجرای قانون و منافع عمومی تلاش کند. در این زمینه همکاری بین وایپو و آنکتاد پیش بینی شده است.

7. فناوری و ابزارهای جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات موجب تغییرهای سریع در ایجاد و توزیع دیجیتالی مفهوم خلاقیت شده اند. مدل های تجاری جدید به معنی نقش های جدید برای پدیدآورنده، مفاهیم جدید، همکاری متقابل و کاستن از موانع مشارکت است. با این حال تاثیر این فناوری ها بر صنایع خلاق کاملاً روشن نیست. فناوری های جدید مفاهیم و شاخص ها (معیارها) را به چالش می کشند و به همین دلیل نیازمند آنیم که مزایای همگرایی و مدل های تجارت الکترونیک خلاق را به حداکثر برسانیم. به اشتراک گذاری تجارب موفق کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، روشی است که موجب تکامل این حوزه می شود.
8. از طریق التزام جامعه بین الملل به اجرای کنوانسیون نهاد آموزشی، علمی، فرهنگی سازمان ملل (یونسکو) در خصوص تنوع فرهنگی و حفظ کثرت گرایی (تکثر) از طریق افزایش پیشنهادهای فرهنگی، مجدداً بر نقش صنایع خلاق به مثابه یک منبع اقتصادی و همچنین قدرتمند فرهنگی تاکید شده است.
9. هنوز بسیاری از کشورهای درحال توسعه  به دلیل ضعف شدید سیاست های داخلی و همچنین موانع موجود در سطح بین الملل، موفق نشده اند که از ظرفیت هایی که در زمینه اقتصاد خلاق دارند برای نیازمندی های خود در راه توسعه بهره برداری نمایند. در سطح داخلی، سیاست ها باید به اصلاح و توسعه ظرفیت های خلاق معطوف شوند و باید به محدودیت های مرتبط با ظرفیت های بنگاه های خلاق کوچک و خرد، به ویژه در زمینه کمبود اصول مالی و تجاری توجه شود. با این حال اتخاذ یک رویکرد برای همه آنها مناسب نیست و هر کشور با توجه به فرهنگ و اقتصاد خود مشخصاً نیازمند شنناسایی صنایع خلاقی است که بهترین مزیت رقابتی را در بازار جهانی داشته باشد. ایجاد خوشه‌های خلاق و ظرفیت سازی ابزارهای موثری در این خصوص هستند. همکاری های بین‌المللی می توانند با افزایش ظرفیت های خلاق، نقش مثبتی را در کمک کردن به کشورهای درحال توسعه ایفا نمایند.
10.  یک محدودیت مهم در زمینه بررسی تاثیر اقتصادی صنایع خلاق، فقدان آمار موثق و شاخص های اجتماعی – اقتصادی در سطح جهان است. در حقیقت نبود تعریف های مشخص ( معین) و توافقی همچنین محدودیت موجود در روش های جاری و اصول آماری، مشکل اصلی به شمار می رود. علاوه بر این به صورت سنتی طبقه بندی های رایج نمی توانند رشد دیجیتالی مفهوم تجارت خلاق را تجسم کنند ( درک کنند). عدم دسترسی به جریان همیشگی تولید داده ها هم که به دلیل کپی رایت صورت می گیرد نیز یک عامل ناپیدای دیگر به شمار می رود. با این حال برغم این مشکل ها، آنکتاد اولین تلاش ها را برای عرضه داده های اولیه برای تجارت خلاق کالا و خدمات انجام داده است؛ مشروط بر آنکه یک تصویر (چشم انداز) جهانی برای تحلیل اطلاعات روندهای تجاری و فروش وجود داشته باشد. ایجاد بانک جهانی اطلاعات در زمینه خلاق در همین راستا است و دسترسی سازمان ملل به اطلاعات رسمی را فراهم می کند. انجام این کار در راستای برداشتن اولین گام برای به تصویر کشیدن رشد پویای کالاهای خلاق و خدمات در بازار جهانی صورت می گیرد. گرچه این شیوه گردآوری اطلاعات و شناسایی روش های مختلف کشورها برای تجارت خدمات خلاق کامل نیست و نواقصی دارد، اما یک گام مهم به سوی شفافیت بازار به شمار می رود.

 به هرحال این روش برای تحت تاثیر قرار دادن کاستی های مفهومی یا روش شناسی، کار بیشتر در سطوح کارشناسی را می طلبد. به همین منظر آنکتاد همکاری با مرکز تجارت بین الملل (آی تی سی)، یونسکو و دیگر نهادهای وابسته را در سرلوحه کارهای خود قرار داده است. این امری است که برای رشد کیفیت و پوشش آماری تولیدات خلاق ( کالاهای خلاق) بدان نیاز داریم. تلاش هایی که برای همکاری صورت می گیرد باید از طریق سازمان های بین المللی پیگیری و تقویت شوند.

11. این پانل (پانل صنایع خلاق در دوازدهمین نشست آنکتاد)، ضمن قدردانی و تایید فعالیت آنکتاد در زمینه اقتصاد خلاق و صنایع خلاق، تاکید می کند که این اقدام ها باید پیگیری و تقویت شوند. به گفته نماینده آرژانتین که به نمایندگی گروه کشورهای آمریکای لاتین و حوزه کاراییب سخن می گفت: صنایع خلاق یک نمونه از مسایل در حال ظهور هستند که باید در نشست دوازدهم، نگاه آنکتاد به این حوزه تقویت شود.

دیگر شرکت کنندگان هم به صراحت، حمایت خود را از تقویت فعالیت های مشترک آنکتاد با دیگر نهادهای سازمان ملل – به ویژه با واحد برنامه توسعه سازمان ملل برای همکاری جنوب- جنوب، یونسکو، وایپو و مرکز تجارت بین الملل- و دیگر نهادهای فعال در زمینه اقتصاد خلاق که در زمینه‌هایی همچون  تحلیل تصمیم ها ، همکاری های فنی و تقویت آمار فعالیت می کنند اعلام کردند. با این حال به نظر می رسد آنکتاد باید با ادامه اقدام های حمایتی خود، همچنان مسولیت (رهبری/مدیریت) مسایل مرتبط با گستره ی توسعه اقتصاد خلاق و همچنین کمک به کشورها را بر عهده داشته باشد. این موضوع باید حول سه محور انجام شود: الف. رسیدن به یک اجماع نظر که می تواند از طریق پیش بینی ( تامین) یک خط مشی (چارچوب) برای گفتگوی دولت ها با یکدیگر است تا از طریق مباحثی که در این برنامه مطرح می شود، دولت ها بتوانند با نظرهای یکدیگر آشنا شوند. ب. تصمیم های تحلیلی هماهنگ، که از طریق شناسایی کلیدی ترین مسایل (مشکلات) پیش روی اقتصاد خلاق و پویایی آن در بازار جهانی صورت می گیرد. ج. همکاری های فنی، که از طریق کمک کشورهای در حال توسعه برای بهبود وضعیت اقتصاد خلاق خود به قصد تجارت و همچنین افزایش سود صورت می گیرد.

#اقتصاد خلاق #ثروت سازی #توسعه پایدار #پیشرفت