کردها قربانیِ زد و بندهای ائتلافی و توسعه طلبانه

سید قائم موسوی

1️⃣ کردها بعد از ترکها،عربها و فارسها چهارمین طیف جمعیتی منطقه هستند.از لحاظ جغرافیایی بین 400 تا 500 هزار کیلومتر مربع مناطق تحت نفوذ دارند.از جنبه جمعیتی رقمی بین 30 تا 40 میلیون تخمین زده می شوند.آنها در نقطه ی تلاقی سه حوزه فرهنگی و تمدنیِ آریایی،سامی و ترکی مستقر هستند.مطابق یک دیدگاه اسطوره ای در شاهنامه فردوسی کردها اعقاب جوانی هستند که قرار بود مغزش طعمه ی ضحاک ماردوش شود،اما با ترفند مامور تغذیه مارها، مغز گوسفندی به جای مغز جوان به خوردِ مارها داده می شود،جوان فرار کرده و به کوهستان پناه بُرد،کردها اخلاف این جوان رهیده از مرگ محسوب می شوند.دیدگاه مدرنی نیز که ابداع شرق شناسان است کردها را از اعقاب مادها می داند که همراه پارسها و پارتها به داخل فلات ایران کوچیده اند.

2️⃣ با تشکیل دولت-ملت های منبعث از عهدنامه وستفالی و با مرزهای تصنعی حاصل از مداخلات فرامنطقه ای بعد از جنگ های اول و دوم جهانی،مساله کردها بسیار بغرنج و پیچیده شد.کردها که از آنها بنام «اقلیتی ناآرام »یاد می کنند در کشورهای زیادی از جمله ترکیه،عراق،ایران،سوریه،ارمنستان،ترکمنستان،قفقاز،قزاقستان و لبنان پراکنده شده اند.هر چند مهمترین مشکلات آنها مربوط به چهار کشور مهم منطقه یعنی ترکیه،عراق،سوریه و ایران می شود.گرایش های استقلال طلبانه و گریز از مرکزشان،حساسیت های ویژه ای را نسبت به آنها ایجاد کرده است.این حرکتها در عراق این کشور را با بحران نفتی مواجه می کند چرا که بخش اعظم میدانهای نفتی این کشور در اقلیم کردستان است.در ترکیه با شورش کردها بخش اعظم ترکیه جنوبی از بین می رود.در ایران با تجربه کردستان در اواسط دهه 20 شمسی و بافت قومیتی آن مسئله دومینوی قومیتی مطرح می شود و ایران برای ممانعت از حرکت های مشابه به شدت به آن حساس است.

3️⃣ پراکندگی جغرافیایی-فکری بعلاوه ی بافت های مذهبی-توسعه ای ناهمگون با چیدمان فعلی منطقه ای عملاً امکان تشکیل دولت-ملت واحدی را از آنها سلب می کند(آرمان کردها) و هر گاه دامنه عمل کردها گسترش یابد 4 کشور مذکور همگرایی راهبردی پیشه خواهند کرد و متغیر قدرت فرامنطقه ای نیز نمی تواند در رهایش آنها از مشکلات شان گشایشی ایجاد کند.در مجموع سه عامل پراکندگی و تنوع جغرافیایی در منطقه،اختلافات و کشمکش های داخلی و تنوع سلیقه ها، متغیر قدرت های فرامنطقه ای در عمل انسجام کردها را در حالت امتناع قرار داده است.تجربه تاریخی نشان داده است که کشورهای منطقه و فرامنطقه ای در راستای منافع خود طیفی از دوگانه ی ائتلاف-قربانی را در مورد کردها دنبال کرده اند.از محمدرضاشاه بگیر تا جدیدترین جاخالیِ ترامپ در سوریه!

4️⃣ آنها در عمل باید بتوانند روی طنابِ سه گانه ی تعارض های قومیتی،منافع متضاد کشورهای منطقه و منافع قدرت های فرامنطقه ای نوعی توازن راهبردی اتخاذ کنند.توازنی که مستلزم قربانی کردن اتوپیایِ حرکت های گریز از مرکز و قانع بودن بر حداقل های درون مرزی است. دوری از ائتلافِ فرادولتی و عمل به الزاماتِ تعامل با دولت مرکزی خودشان در هر کشور و چانه زنی های مسالمت آمیز با حکومت مرکزی برای دستیابی به همگرایی بیشتر با آنها.

5️⃣پرهیز از ایده های اجماعی برون کشوری در قالب هویت کردی و تلاش برای همزیستی قانونمدارانه با سنت های سیاسی حاکم بر کشور خودشان(احترام به قواعد دموکراسی)بهترین و کم هزینه ترین راهبرد کردهاست.در غیر این صورت آنها در مهلکه ی تعارض منافع کشورهای منطقه ای،تضادهای قومیتی و سوء استفاده های برون منطقه ای تبدیل به گوشت قربانی خواهند شد.چیزی که ترامپ برای دوری اردوغان از پوتین در مورد کردهای سوریه اعمال کرد و از طرف خودشان به خنجر از پشت تعبیر شد نمونه ای از ائتلاف های مقطعی است که کردها تا جای ممکن باید از آن حذر کنند.

6️⃣ در مقابل کشورهای میزبان این قوم نجیب نیز باید با سرمایه گذاری و ارتقاء شاخص های توسعه ای در این مناطق به رشد و اعتلای آنها کمک کنند تا تصور نکنند مورد کم مهری دولت مرکزی قرار می گیرند.با کاستن از تعارضات قومیتی و نگاه یکسویه ملی با همگرایی آنها با تشابهات فرهنگی و ناسیونالیستی،نگاههای اتوپیایی برون مرزی را به مطالبات موجه درون مرزی تبدیل کنند.و سرانجام با ایجاد نوعی اعتماد دوسویه آنها را در توزیع و بازتوزیع قدرت سیاسی سهیم کنند.