اندیشکده روابط بین الملل: از زمان فروپاشی شوروی به این سو روسیه عمده ترین مقصد سفر کارگران مهاجر تاجیک برای پیدا کردن کار و مشاغل بوده است. اما اگر بحرانی که در اثر کاهش بهای نفت و تحریمهای غرب علیه روسیه اقتصاد این کشور را به زانو درآورده، به همین حال باقی بماند، ممکن است این وضع در چند سال آینده تغییر کند.
گزارش‌های تازه حاکی از اغاز موج تازه‌ای از مهاجرت تاجیکان به اروپا و آمریکا است. بر اساس داده‌های پژوهشگاه سیاست مهاجرت، یک نهاد پژوهشی مستقل در واشنگتن، بیش از ۱۱۰۰ نفر از پناهجویان تاجیک سال ۲۰۱۵ به کشورهای اروپایی و آمریکا روی آورده اند. تعداد ۵۴۰ تن از این افراد به لهستان پناه برده‌اند، در حالی که طی هشت سال گذشته آلمان برای پناهجویان تاجیک جذابیت بیشتری داشته است.
شاکرجان حکیمف، تحلیلگر تاجیک، می‌گوید: “تاجیکان درک نمودند که ضمانت امنیتی و حقوقی و اجتماعی برای آنها در کشورهای اروپایی نسبت به روسیه بهتر است. تاجیکان خود را در اروپا همچون برادر کوچک و مردم درجه دوم احساس نمی‌کنند، بلکه با توجه به قابلیت و استعدادشان امکان رسیدن به آرمان‌های خود را دارند.”
با این حال، طبق گزارش‌ها، مقامات لهستانی در سال گذشته دست‌کم سه هزار نفر از شهروندان تاجیکستان را به کشور خود اجازه ورود نداده اند. در مورد اجازه ورود نیافتن تاجیکان در کشورهای دیگر اروپایی آمار دقیقی در دست نیست.
۳۳۰ هزار ممنوع الورود
بر اساس اطلاع بانک جهانی، پول‌های انتقالی مهاجران از روسیه به تاجیکستان در چند سال گذشته معادل سه و نیم تا چهار میلیارد دلار ارزیابی می‌شد و این مبلغ با حدود نیمی از تولید ناخالص داخلی تاجیکستان برابر بود.
اما در یک سال گذشته به گفته سلطان حمد، کارشناس مسایل اجتماعی، کاهش پول‌های انتقالی مهاجران، که از تحریمهای اقتصادی غرب تاثیر پذیرفته، اقتصاد ضعیف تاجیکستان را به گل نشانده است.
مشکل تنها در تحریمهای اقتصادی روسیه هم نیست.
به گفته اداره مهاجرت وزارت کار و تامین اجتماعی تاجیکستان، تعداد اتباع این کشور که قبلا در روسیه کار می‌کردند، ولی تا آخر ماه مارس گذشته به روسیه ممنوع الورود شده اند، بیش از ۳۳۰ هزار نفر را تشکیل می‌دهند.
این در حالی است که وضعیت در داخل تاجیکستان هم چندان بر وفق مراد مهاجران برگشته به وطن نیست. فساد گسترده و ناتوانی دولت در پیشبرد اقتصاد، هزاران خانواده فقیر و بی‌نوا را در تنگنا قرار داده است.
عزت امان، کارشناس مسایل مهاجرت، باور دارد که فقدان امنیت، اقتصاد و مدیریت درست سیاسی مردم را مجبور به ترک کشور می‌کند.
“برای آینده فرزندان”
در همین حال، مهاجرت به اروپا چندان کار ساده‌ای نیست. برای ورود به کشورهای اروپایی شهروندان تاجیکستان به دعوتنامه و روادید نیاز دارند. خرج راه نیز میان شکن (کمرشکن) است. به گفته یک پناهجوی تاجیک در اتریش که نخواست نامش “تا زمان دریافت مقام پناهندگی” افشا شود، به منظور رسیدن به اروپا تقریبا چهار-پنج هزار دلار لازم است.
ه اساس اظهارات منابع آگاه، دو مسیر اصلی سفر برای پناهجویان تاجیک به اروپا وجود دارد. یکی از مسیرها از طریق کشورهای آسیای میانه به اوکراین و بلاروس و از آنجا به اروپای شرقی می رسد. مسیر دوم سفر از راه ترکیه است.
از مسیر ترکیه بیشتر مخالفان اسلام گرای دولت تاجیکستان که به دنبال ممنوعیت حزب نهضت اسلامی در پاییز گذشته تحت پیگرد قانونی قرار دارند، و طرفداران گروه‌های دیگر مخالف، مانند “گروه ۲۴” و جنبش “وطندار” که فعالیت‌شان در تاجیکستان ممنوع است، استفاده می‌کنند. برخی از این افراد با اهل خانواده هایشان به اروپا رفته اند.
اما از مسیر بلاروس بیشتر کسانی به اروپا می‌روند که چندان کاری به سیاست ندارند. یک پناهجوی تاجیک که چند رو پیش در این مسیر روانه اروپا شد، گفت: “بیکاری و تنگ دستی وادارم کرد که وطن را ترک کنم. اینجا وضع سیاسی خوب نیست، اقتصاد پیش نمی‌رود، عدالت نیست، آینده ناروشن است. من چون زبان را نمی دانم، شاید در اروپا عذاب کشم، ولی آینده فرزندانم بهتر خواهد شد. آنها در اینجا سرنوشت خوبی نخواهند داشت.”
فرار مغزها
محب الله قربان، کارشناس مسایل اجتماعی، افرادی را که به اروپا می‌روند به سه دسته تقسیم می‌کند و می‌گوید بیشتر این افراد از اهل سواد و هنر هستند یا کمابیش به تجارت مشغولند. وی می‌گوید این گروه به ویژه شامل آنهایی می‌شود که به دلیل مالیات گران و فشار ماموران دولتی نمی‌توانند طرح‌های تجاری خود را به اجرا برسانند.
گروه دوم نظر به گفته‌های آقای قربان آنهایی اند که از وضعیت ایجاد شده پناهجویی در اروپا استفاده کرده می‌روند چون “شنیده اند که در اروپا برای پناهجویان تا پیدا کردن کاری، دولت‌ها معاش{حقوق} می‌دهند.”
به گفته آقای قربان، گروه سوم کسانی هستند که به آینده تاجیکستان چندان باور ندارند و نا امیدی آنها ریشه در رکود اقتصادی‌ای دارد که پهنای کشورهای همسود را فرا گرفته و “تاجیکستان ضعیف ترین حلقه آن است.”
به اعتقاد صاحب نظران، مهاجرت تاجیکان به اروپا، اگر گسترش بیشتری یابد، برای این کشور زیانبار تمام خواهد شد؛ زیرا این امر به “فرار مغزها” منجر می شود.
یعنی زمانی که اهل حرفه و تخصص کشور را ترک می‌کنند، در جامعه بی سوادی و جهل و تعصب حاکم می‌شود و تاجیکستان همه گونه شانس پیشرفت را از دست خواهد داد.
سازمانهای مالی بین المللی از دولت تاجیکستان خواسته اند که برای مقابله با بحران مالی به اصلاحات گسترده اقتصادی، از جمله کاهش مالیات، ایجاد شرایط بهتر برای رشد تجارت خرد و کشاورزی، اقدام کند.
