عمران خان در اتوبانِ تهران – ریاض

سید قائم موسوی

مقدمه

1️⃣در میانه ی تنش های رو به تزاید منطقه و فقدان نوری در انتهای تونل امنیت منطقه ای،عمران خان نخست وزیر پاکستان عزمِ تلطیف فضای تخاصم میان دو کشور مهم منطقه ایران و عربستان کرده است. تخاصم میان این دو کشور یادآور اصطکاک های قدیمی ایران ِ صفویه و عثمانی را یادآور می شود،جایی که آن دو در فراز و نشیب های جنگ و صلح 18 معاهده میانشان منعقد شد.سوایِ تعارضات مذهبی و اصطکاک رقابت سیاسی،شیطنت های قدرتهای اروپایی برای فرسایش قدرت عثمانی توسط ایران و فراغت عثمانی از توسعه طلبی هایش در اروپا نقش بی بدیلی در فورانِ دشمنی ها داشت.نهایتا در جنگ جهانی اول عثمانی مرد بیمار اروپا لقب گرفت و دچار فروپاشی شد.عربستان که بخش از این امپراطوری بود در کنار ترکیه از مهمترین وارثان آن امپراطوری بودند.

ریشه های تاریخی اختلاف

2️⃣در تاریخ روابط ایران و عربستان هیچ برهه ای تنش ها به این صورت رو به تزاید نبود حتی در دهه شصت که عربستان در جنگ تحمیلی به صدام کمک می کرد و در سال 1366 به کشتار حجاج ایرانی ختم شد؛جایی که حضرت امام فرمودند اگر از عراق بگذریم از آل سعود نمی گذریم! دهه ی هفتاد طرفین گام هایی برای بهبودی روابط برداشتند و دهه ی هشتاد نیز با افت و خیزهایی ادامه داشت ولی دهه ی فعلی با شکل گیری تئوری های منطقه گرایی آمریکا،جنگ های نیابتی و موازنه ی از راه دور نوعی اصطکاکِ شدید میان قدرت های منطقه ای ایجاد شد به گونه ای که بعد از ناکامی آمریکا در دستیابی به اهداف مطلوب در جنگ های افغانستان و عراق و صرف هزینه های کلان راهبردی و اقتصادی برای مهار ایران سرمایه گذاری تسلیحاتی و دیپلماتیک سنگینی متوجه عربستان شد.همین سیاست عربستان را در سوریه و بالاخص یمن زمینگیر کرد.

سرخوردگی از آمریکا

3️⃣نگاه نئومرکانتیلیستی ترامپ به عربستان و به گونه ای تنها گذاشتنش در مواجهه با تنش های منطقه ای و رقابت با ایران موجب فروکش کردن عطش هایِ قدرت برتر شدن نورسیده های قدرت در عربستان شد.خارهای زمخت میدان سیاست و ناکامی ولیعهد از کشاندن شعله های جنگ به دامان ایران باعث سرخوردگی از آمریکا از یکسو و ارسال پالس های مذاکراتی و ترغیب به میانجیگری کشورهای عراق و پاکستان با ایران از سوی دیگر شده است.

علل تمایل عربستان به مصالحه با تهران

4️⃣به نظر می رسد ناکامی عربستان در یمن و نگاهِ ابزاری آمریکا به آن در فاصله گرفتن این کشور از دامِ تئوری نومنطقه گرایی ترامپ مؤثر بود.همین امر عربستان را ترغیب به حل و فصل اختلافتش با ایران کرده است.مجموعه ی عواملی از جمله ایستادگی قاطعانه ایران علیه ترامپ و ناامیدی عربستان از درگیری آنها،هزینه های هنگفت استمرار جنگِ بی سرانجام در یمن، فوران نوعثمانی گری ترکیه و حمله به کردهای شمال سوریه و نوعی عقلانیت درازمدت مبتنی بر همسایگی میانجیگری عمران خان را قرین موفقیت خواهد کرد. ایران نیز بنا به دلایلی مانند کاستن از فشار تحریم ها،نیفتادن در تئوری نسخه ی جنگ های نیابتی و کاستن از فضای امنیتی از تنش زدایی با عربستان که اتوماتیک باعث بهبودی با سایر کشورهای عربی نیز می شود؛ استقبال می کند.کلید حل تعارضات از خاتمه ی آبرومندانه ی جنگ یمن آغاز می شود،ایران و عربستان چه با مذاکرات میانجیگرایانه چه مستقیماً گریزی از حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات ندارند…راههای دیگر هزینه های جبران ناپذیر و سرنوشتی نامعلوم دارند!