عنوان: رابطۀ مدل حکمرانی و فساد در جوامع مختلف
نویسنده: عزیز مسلمی
ویراستار: زهرا خانیانی
ناشر: اندیشکدۀ روابط بینالملل و همکاری اندیشکده صنایع نرم
تعداد: 1000 نسخه
نوبت چاپ: اول/ 1399
تلفن مرکز پخش: 09125645463
پست الکترونیکی: irtt.ir@gmail.com
قیمت: 110 هزار تومان
خلاصه کتاب:
یکی از مشکلاتی که بشر از بدو اجتماعی شدن بدان دچار بوده است، مسئلۀ فقر، فساد و تبعیض بوده که همۀ جوامع بشری را درگیر کرده و صدمات و لطمات جبرانناپذیری به بشریت زده است. همواره در بین انسانها افرادی هستند که به حق خود قانع نبوده و در پی انتفاع بیشتر از منابع محدود موجود باشند. فساد همواره آسیبهای زیادی به جوامع بشری زده است و برای آن علل زیادی نیز ذکر کردهاند، از جمله علل روانی و شخصیتی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و… که هرکدام بهنوبۀ خود دلایل متقنی به شمار میآیند. در این کتاب سعی شده است علت اصلی فساد را که در واقع امالفساد است، بیان کنیم که زمینۀ اصلی را برای سایر عوامل فراهم میآورد و آن چیزی نیست جز استبداد و خلقوخوی مستبدان. نظام استبدادی از آنجایی که براساس خلقوخوی فرد یا گروه استبدادی شکل میگیرد که براساس خودرأیی و خودکامگی بنا نهاده شده است، تمام منابع سیاسی و اقتصادی را در انحصار خود درمیآورد و اجازۀ ورود دیگران را نمیدهد و از سوی دیگر نظارت نیز روی اعمال آنها صورت نمیگیرد و در ارکان سیاسی و اقتصادی خود تفکیک قوا قائل نیست و پاسخگویی به هیچ مرجعی نیز وجود ندارد. بهدلیل نبود قوۀ قضائیۀ مستقل و کارآمد و نیز نبود احزاب سیاسی متعدد و مردمسالار و مطبوعات آزاد مستقل مرجعی هم وجود ندارد که با فساد مدیران ارشد برخورد و افساد را افشا کند. لذا خودبهخود به فساد کشیده میشود و زمینۀ فساد جامعه را فراهم میسازد و جامعه را به ورطۀ نابودی میکشاند. در چنین جوامعی مردم برای ادامۀ حیات چارهای جز دادن رشوه و… به صاحبان قدرت برای کسب امتیازاتی مثل پست و مقام، تولید، صادرات، واردات و… ندارند وگرنه باید در فقر به سر ببرند یا به حداقلها قانع باشند. در چنین جامعهای اخلاق، دانش، اعتقاد، صداقت، کار و تلاش، علمآموزی، هنر و… معنی ندارد و هیچچیز بر مدار شایستگی و شایستهسالاری نمیچرخد.
روایت است که پیامبر بزرگ اسلام، حضرت محمد خاتمالانبیا و المرسلین (ص)، در مقابل تلاش عدهای برای جلوگیری از قطع دست زنی از زنان اشراف زمان خود، كه مرتكب سرقت شده بود، فرمودند: «آنان كه پیش از شما بودند تنها بهسبب چنین تبعیضهایی هلاك شدند، زیرا حدود را بر ناتوانان و ضعفا اجرا میکردند و قدرتمندان را رها میساختند، بنیاسرائیل تنها به این سبب هلاك شدند كه حدود را در خصوص فرودستان اجرا میکردند و بزرگان جامعۀ خود را از اجرای احکام قضایی مستثنا میساختند و حدود الهی را در مورد آنان اجرا نمیکردند.»
امروزه فساد سیاسی و اقتصادی به معضل و چالشی جهانی مبدل شده است و جوامع بهدنبال تدابیر ساختاری در جهت کنترل و ریشهکنی فساد فراگیر هستند که امنیت و اقتصاد و تولید جهانی را به مخاطره نیندازد. دولتها بهخوبی آگاهاند كه فساد باعث آسیبهای بسیاری خواهد شد و هیچ حدومرزی هم نمیشناسد، همان طور كه نتایج و پیامدهای آن نیز بنا بر نوع سازمان سیاسی و اقتصادی و سطح توسعهیافتگی هر کشور متفاوت است. معضل فساد سیاسی و اقتصادی موضوعی است كه كموبیش در اكثر كشورها و جوامع، بهویژه در كشورهای جهان سوم و توسعهنیافته و درحالتوسعه و كشورهایی كه دارای نظامهای سیاسی با ساختار استبدادی و خودکامه هستند، مورد توجه است. به عقیدۀ ماكیاولی فساد جریانی است كه طی آن موازین اخلاقی مردم سست میشود و فضیلت و تقوای آنان از بین میرود. مونتسكیو نیز بر این باور است كه فساد باعث میشود یك سامانۀ سیاسی صحیح و خوب به یك سامانۀ ناپسند تبدیل شود. ابنخلدون، یکی از اندیشمندان معروف جهان اسلام، به بحث در خصوص فساد پرداخته و علت اصلی آن را تمایل شدید طبقۀ حاكم به زندگی تجملاتی عنوان میكند. به نظر وی، هزینههای زیاد و تجملات و تشریفات طبقات حاكم را وادار میكند كه به انواع فساد از جمله فساد سیاسی و اقتصادی متوسل شوند. ابنخلدون فساد را در كنار بقیۀ عوامل از مؤلفههای مهم فروپاشی دولتها و تمدنها به حساب میآورد. او معتقد است كه قدرت فساد میآورد و قدرت مطلق مسلماً فسادزا است. او بر این باور است كه یكی از عواملی كه حكومتها را به فساد میكشاند، ایجاد تمركز است و یك حكومت زمانی متمركز میشود كه تصمیمگیری از دست شمار زیادی از مردم خارج شود و سرنوشت یك كشور و جامعه در دست تعداد اندكی قرار گیرد. همانند حكومتهای آریستوكراسی كه قدرت به دست افرادی محدود همچون كشیشان و… اداره میشود یا حكومتهای مونارشی و استبدادی مثل اکثر حکومتها و دولتهای خاورمیانه و آسیایی که در طول تاریخ گذشته و حال حكومت در دست یك فرد یا خانواده است یا نظامهایی که قدرت در دست یک حزب قدرتمند است و نظامهای تکحزبی دارند. در اینجا حزب غالب بهعنوان یک حاکم مستبد عمل میکند، مثل نظام تکحزبی چین و روسیه و نظامهای سوسیالیستی حاکم بر برخی کشورها. کواکبی بر این باور است که استبداد همهچیز از جمله دین، دانش، اخلاق، علم و بزرگی و بزرگمنشی را تحتتأثیر قرار میدهد و به تباهی میکشاند. وجود افراد مستبد و زیادهخواه و افراد استبدادپذیر در هر جامعه و کشوری زمینه را برای ظهور دولتهای استبدادی فراهم کرده است و در چنین جوامعی همواره شاهد هستیم که بهعلت گسترش فساد و تبعیض و فقر فراگیر هیئت حاکمه نظامها ناپایدار و عمری کوتاه دارند و مرتب حکومتها بهواسطۀ کودتا، شورش، انقلاب یا حملۀ یک کشور خارجی سقوط میکنند و نظامی جدید جایگزین نظام قبلی میشود و رابطۀ معروف: استبداد- فساد-آشوب و شورش–استبداد همواره به چشم میخورد. نظامهای استبدادی بهواسطۀ افسادشان جایگاه مردمی ندارند و بهدلیل عدم اجرای عدالت و مساوات همواره از بودجههای رفاهی خود میکاهند و برای بقا و تداوم قدرت خود به تجهیز بنیۀ نظامی و ایدئولوژیکی خود میپردازند، لذا اکثر بودجههای چنین دولتهایی در بخشهای نظامی و ایدئولوژیکی صرف میشود و شرایط رفاهی مردم جامعه از موقعیت مطلوبی برخوردار نیست و شهرها و روستاها توسعهنیافته است و توسعۀ متوازنی وجود ندارد و مناطقی از کشور که اهمیت خاصی برای دولت دارند. مثلاً مواد خام زیرزمینی دارند یا دارای ارزش استراتژیکی و ژئوپلیتیکی هستند، نسبت به سایر مناطق آبادتر و توسعهیافتهتر هستند، بنابراین برخی مشاغل و اصناف و گروههای صنفی و شغلی از اهمیت ویژه و بیشتری برای دولت و حاکمیت برخوردارند، مثل نظامیان یا برخی تجار یا قومیتها و ملیتها.
فهرست مطالب
پیشگفتار. 9
- فصل اول
تعریف مفاهیم اساسی… 13
1-1- مفهوم دولت و حکومت.. 15
1-2- انواع حکومتها 19
1-3- تقسیم حکومتها بر اساس تعداد حاکمان. 21
1-3-1- حکومت فردی.. 21
1-3-2- حکومت گروهی (طبقاتی) 22
2-4- مفهوم استبداد 28
1-4-1- تفاوت استبداد با دیکتاتوری و توتالیتاریسم. 29
1-4-2- ریشه و بستر و ویژگیهای استبداد 30
1-4-3- پیامدهای استبداد 39
1-5- مفهوم فساد 47
1-5-1- تعریف فساد 48
1-5-2- تاریخچۀ فساد 50
1-5-3- انواع فساد 52
1-5-4- مصادیق فساد سیاسی. 55
1-5-5- پیامدهای فساد 57
1-5-6- فساد اقتصادی.. 60
1-5-7- تعریف جرم اقتصادی و فساد مالی. 61
- فصل دوم
استبداد و علل گسترش فساد. 67
علل گسترش فساد در حکومتهای استبدادی.. 67
2-1- عدم استقلال قوۀ قضائیه. 67
2-2- فقدان حزب سیاسی مستقل. 71
2-2-1- کارکردهای احزاب.. 73
2-2-2- شکلگیری احزاب در کشورهای جهان سوم. 73
2-2-3- احزاب سیاسی و مبارزه با فساد 78
2-3- نبود مطبوعات آزاد 81
2-4- فقدان تفکیک قوا 87
2-5- پاسخگو نبودن و نظارتناپذیری.. 89
آمارهای بینالمللی و رابطۀ استبداد و فساد 91
3-6- سازمان شفافیت بینالمللی. 91
2-6-1- شاخص تشخیص فساد 94
2-6-2- شاخص پرداخت رشوه در هر کشور 96
2-6-3- پاکترین و فاسدترینها به تفکیک سه منطقه. 97
2-6-4- مقایسۀ فساد در ایران با کشورهای نزدیک به آن. 100
2-6-5- شاخص پرداخت رشوه در ایران. 102
2-6-6- شاخص ادراک فساد در ایران. 103
2-6-7- مبارزه با فساد در سال 2017. 105
نتیجهگیری و پیشنهادها 106
فهرست منابع و مآخذ.. 111
کتابها 111
مجلهها 113
سایتها 115
Reviews
There are no reviews yet.