در حالی که رهبران اتحادیه اروپا برای حفظ ذخایر انرژی خود برای زمستان پیش رو تلاش می کنند، حداقل دو کشور بالکان غربی ـ مقدونیه شمالی و کوزوو ـ در ماه اگوست وضعیت اضطراری انرژی اعلام خواهند کرد؛ زیرا در ماههای سرد تر سال با کمبود انرژی مواجه خواهند شد.

author : Angeloshe Morena

Engjellushe Morina. 2022. The European Council on Foreign Relations

Translation: فرهاد نبگانی ـ پژوهشگر مطالعات منطقه ای اروپا

اندیشکده روابط بین الملل: کشورهای بالکان غربی باید به گذار انرژی اتحادیه اروپا بپیوندند. آنها می توانند این کار را از چند طریق انجام دهند. دولت های بالکان غربی تنها دارای بازارهای انرژی کوچک هستند. اما با توجه به نزدیکی خود به اتحادیه اروپا، می توانند برای سیاست انرژی اتحادیه حائز اهمیت واقع شوند. به همین دلیل است که اتحادیه اروپا علیرغم نقش نسبتاً اندکی که گاز طبیعی در ترکیب انرژی منطقه بالکان غربی ایفا می کند، باید به دنبال پایان دادن به انحصار گاز روسیه در بالکان غربی باشند. علاوه بر این، اتحادیه اروپا باید شبکه های ترانزیت گاز و نفت خام در بالکان ایجاد کند؛ چنین شبکه هایی کلید رقابت ژئوپلیتیکی بین غرب و روسیه خواهند بود.

بحران انرژی در بالکان غربی در پیش است. در حالی که رهبران اتحادیه اروپا برای حفظ ذخایر انرژی خود برای زمستان پیش رو تلاش می کنند، حداقل دو کشور بالکان غربی ـ مقدونیه شمالی و کوزوو ـ در ماه اگوست وضعیت اضطراری انرژی اعلام خواهند کرد؛ زیرا در ماههای سرد تر سال با کمبود انرژی مواجه خواهند شد. پاندمی کووید 19 باعث ایجاد شوک اقتصادی چشم گیری در بالکان غربی شد. براساس گزارش بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی کشورهای منطقه (بالکان غربی) در سال 2020 به میزان 2/3% کاهش یافت و در سال 2021 به رشد 4/7% رسید. با این حال، افزایش جهانی قیمت انرژی، منطقه را با طیف جدیدی از چالش های اقتصادی مواجه خواهد ساخت. این بدان معناست که سیاستگذارانی که بر روی «دستورکار سبز» کمیسیون اروپا برای بالکان غربی کار می کنند، باید افزایش قیمت ها و امنیت انرژی را با هدف حفاظت از محیط زیست وفق دهند. این امر مستلزم اقدام قوی و هماهنگ از سوی دول منطقه بالکان غربی، در کنار حمایت مضاعف اتحادیه اروپاست.

جنگ روسیه علیه اوکراین، امنیت انرژی حال حاضر و شکننده بالکان غربی را تضعیف کرده است. به استثنای آلبانی که عمدتاً متکی به انرژی آبی است، اغلب کشورهای بالکان غربی انرژی خود را از طریق سوخت های فسیلی ـ به ویژه زغال سنگ ـ تامین می کنند. صربستان، بوسنی و هرزگوین و مقدونیه شمالی عمدتاً برای تامین گاز طبیعی به روسیه وابسته اند؛ ولی این تنها بخش کوچکی از ترکیب انرژی آنها را تشکیل می دهد. بنابراین، حتی اگر همه کشورهای بالکان غربی به جزء بوسنی و صربستان به تحریم های اتحادیه اروپا علیه روسیه محلق شوند، استفاده محدود آنها از گاز طبیعی، کرملین را از انتقام جویی علیه آنها با قطع منابع انرژی خود باز می دارد ـ علی الخصوص نظر به اینکه فقط صربستان اخیراً قرارداد گاز خود را با روسیه (به مبلغ نسبتاً اندک) تمدید کرده است. این رویه در عین حال به محافظت از آنها در برابر تأثیر مستقیم افزایش قیمت گاز طبیعی کمک می کند.

مع هذا، قیمت های بالای برق وارداتی به این معنی است که بالکان غربی بدون آسیب از بحران خارج نخواهد شد. به ویژه با نزدیک شدن به فصل زمستان و افزایش تقاضا برای انرژی، فقط چند کشور در منطقه در برابر این افزایش هزینه ها آسیب پذیرند. برای اینکه کشورهای بالکان غربی امنیت انرژی داشته باشند، باسد به سمت اتحادیه اروپا حرکت کنند و به مقررات و سیاست های اتحادیه پایبند باشند. این امر بطور خاص با توجه به «دستور کار سبز» که بخش عمده آن گذار به انرژی های تجدید پذیر است، اهمیت دارد. کشورهای بالکان غربی نیز باید زنجیره تولید و تامین انرژی خود را متنوع کنند. برای دستیابی به این هدف، آنها باید با اتحادیه اروپا برای تدوین رویکردهای نوآورانه و خاص هر کشور جهت گذار سبز ـ در کنار اراده سیاسی و حمایت نهادی ـ همکاری و تعامل داشته باشند. در واقع با امضای بیانیة صوفیا، آنها بیش از این متعهد به انجام این کار شده اند. اکثر کشورهای بالکان غربی برای تامین انرژی مورد نیاز خود عمدتاً به نیروگاه های زغال سنگ متکی هستند. استفاده از این نیروگاه ها توانایی آنها را برای انجام تعهدات مندرج در قرارداد سبز اروپا با مشکل مواجه خواهد ساخت ـ زیرا یکی از مفاد آن کاهش 55% انتشار کربن (در مقایسه با سطوح سال 1990) تا سال 2030 است. مع هذا، نظر به فشار آنی بحران انرژی، این کشورها باید در کوتاه مدت به سوزاندن زغال سنگ ادامه دهند. در واقع، مقدونیه شمالی و کوزوو قبلاً اعلام کرده اند که طرح هایی را که برای حذف تدریجی نیروگاه های زغال سنگ خود را دارند در چند سال آینده به تعویق می اندازند.

برای گذار از بحران انرژی، کشورهای بالکان غربی نیز باید همکاری خود را با یکدیگر در چارچوب فرآیند برلین بهبود بخشند. آنها می توانند این کار را با تهیه پیشنهادهای سرمایه گذاری مشترک در انرژی های تجدید پذیر و ادغام در بازارهای برق و گاز انجام دهند. سند RE Power EU کمیسیون اروپا طرحی 300 میلیارد یورویی برای کاهش دو سوم وابستگی اتحادیه اروپا به سوخت های فسیلی روسیه تا پایان سال 2022 و عدم واردات انرژی از روسیه تا پایان سال 2030 را در دستور کار قرار داده است. این راهبرد نشان دهندة يك تغيير تاريخی در رویکرد اتحادیه به مسائل انرژی است و نیز تأثیر قابل توجهی بر بخش انرژی بالکان خواهد گذاشت.

این طرح بر تسریع در امر گذار سبز و تنوع بخشیدن به عرضه از طریق سرمایه گذاری در پایانه های گاز طبیعی مایع و سایر زیرساخت های گازی تمرکز دارد. بنابراین بالکان می تواند در میان مدت به یک کریدور ترانزیت تامین انرژی اروپا ـ به ویژه گاز طبیعی ـ تبدیل شود. این امر به ویژه در مورد خطوط لوله گاز مختلف که می تواند کشورهای عضو اتحادیه اروپا را به کشورهای حاشیه دریای خزر مانند آذربایجان و خط لوله بین یونان و بلغارستان که قرار است تابستان امسال به بهره برداری برسد، صادق است. همچنین یک پایانه گاز طبیعی مایع برنامه ریزی شده در الکساندروپلیس وجود دارد که به خط لوله ترانس آدریاتیک متصل می شود و باید در سال 2023 به بهره برداری برسد.

«اتحادیه اروپا باید شبکه های حمل و نقل گاز و نفت خام در بالکان ایجاد کند. چنین شبکه هایی کلید رقابت ژئوپلیتیکی بین غرب و روسیه خواهند بود.» در بلند مدت، طرح RE Power EU باید هم بهره وری انرژی را ارتقاء بخشد و هم گذار اتحادیه اروپا به ذخایر تجدید پذیر انرژی را تسریع دهد. کشورهای بالکان غربی باید در این وادی با سرمایه گذاری در انرژی های تجدید پذیر (به ویژه نیروی آبی) و اتصالات بین مرزی و همین طور ملحق شدن به قوانین انرژی اتحادیه اروپا و هماهنگی با آن را در دستور کار خود قرار دهند. جوزپ بورل ـ مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ـ و فرانس تیمرمنز ـ معاون کمیسیون اروپا ـ به درستی استدلال کردند «در حالی که انتقال از یک اقتصاد مبتنی بر هیدروکربن به یک اقتصاد پایدار مبتنی بر انرژی های تجدید پذیر را تسریع می دهیم، نمی توانیم از اثرات ژئوپلیتیکی آن چشم پوشی کنیم.»

دولت های بالکان غربی تنها دارای بازارهای انرژی کوچک هستند. اما با توجه به نزدیکی خود به اتحادیه اروپا، می توانند برای سیاست انرژی اتحادیه حائز اهمیت واقع شوند. به همین دلیل است که اتحادیه اروپا علیرغم نقش نسبتاً اندکی که گاز طبیعی در ترکیب انرژی منطقه بالکان غربی ایفا می کند، باید به دنبال پایان دادن به انحصار گاز روسیه در بالکان غربی باشند. علاوه بر این، اتحادیه اروپا باید شبکه های ترانزیت گاز و نفت خام در بالکان ایجاد کند؛ چنین شبکه هایی کلید رقابت ژئوپلیتیکی بین غرب و روسیه خواهند بود. زمان آن فرا رسیده که اتحادیه اروپا یک مفهوم جسورانه و جامع امنیت انرژی را برای تمام اروپای جنوب شرقی مطرح کند.

Engjellushe, M. 2022. Power of need: Energy Security in the Western Balkans. Ecfr.eu. Accessed 2 August 2022. https://ecfr.eu/article/power-of-need-energy-security-in-the-western-balkans/?s=09