عنوان:بسترهای تاریخی، سیاسی و ژئوپلیتیکی ظهور مجدد طالبان در 2021
مولف: الهه مهدیزاده سراج
پدیدآورنده: اندیشکدۀ روابط بینالملل با اندیشکده صنایع نرم
نوبت چاپ: اول/ 1401
تلفن مرکز پخش: 09125645463
قیمت: 150 هزار تومان
قطع: وزیری
تعداد صفحات: 145
اندیشکده روابط بین الملل: افغانستان در طول تاریخ، گذرگاهی برای تلاقی و تضاد منافع قدرتهای منطقهای و جهانی بوده و بسته به خواستههای نیروهای رقیب و شرایط موجود، نیروهای داخل این کشور نیز واکنش نشان داده و سمتوسوی خود را تعیین کردهاند. از همین رو این کشور هم منطقهای حائل برای دیگر قدرتها بوده و هم رقابت برای کنترل آن به لحاظ اهمیت ژئوپلیتیکیاش، آسیبهای فراوان برای مردمش داشته است.
اینکه روزی برای مقابله با تروریسم و محدودسازی تولید و قاچاق مواد مخدر در قالب ائتلاف مبارزه با تروریسم و طرح اف_پک به افغانستان لشکرکشی میشود، طالبان برکنار میشوند و بیست سال بعد طی مذاکراتی طولانیمدتِ همین گروه با آمریکا، بدون حضور دولت برقرار در کابل، مجدداً در افغانستان قدرت سیاسی را در دست میگیرند، همگی به اهمیت جغرافیایی این سرزمین و نقش قدرتهای بزرگ در تعیین سرنوشت مردم این کشور بازمیگردد.
باوجود این واقعیت که افغانستان هیچگاه مستعمره نبوده و همواره دولت مستقر در این کشور از نیروهای قومی و سیاسی داخلی بودند؛ بااینحال شرایط منطقهای و بینالمللی روی سیر وقایع و تحولات سیاسی و امنیتی و در تمامی سطوح فراملی و فروملی اثرگذار بوده است. در دوران رقابتهای میان بریتانیا و روسیه دولتمردان بریتانیایی از افغانستان بهعنوان حائلی جهت جلوگیری از نفوذ روسیه ترازی به هند استفاده کردند و با راهبرد درگیرکردن این امپراتوری در هزارتوی قومیتهای مختلف و متفاوت در افغانستان، هند را تا سالیان مدید برای خود نگه داشتند. در سال 2001 م. و دوران جدید هم آمریکا مستقیماً پا به عرصه تحولات سیاسی افغانستان گذاشت و برای مقابله با روسیه و این بار چین و سایر رقبای جدید، حضوری بیستساله در این کشور را رقم زد.
از سوی دیگر ضعف دولتهای حاکم در برابر ویژگی ساختاریِ قومیتگرایی در این کشور سبب شد افغانستان به کارت بازی دیگران بدل شود و در هر دوره تاریخی (از بازی بزرگ میان قدرتهای روس و بریتانیا، دوران امانا… خان تا جمهوری داوود خان، و از آن زمان تا کنون)، ویژگیهای مثبت این کشور بهدلیل رقابتهای سایرین کمتر به چشم آید و به شکل تراژیکی تمامی ارکان ژئوپلیتیکی و موهبات سرزمینی آن به تهدیداتی بلندمدت برای مردم این کشور بدل شود. ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی افغانستان و متغیرهایی چون قومیتهای متعدد در این کشور نیز از همین قاعده پیروی کردند و بهمرورزمان هر یک از اقوام و مذاهب بنابر رویکرد دولت مستقر در این کشور و نیز کشورهای رقیب در منطقه و جهان به سمت یکی از قطبهای قدرت سیاسی کشیده شدند و مفاهیمی مانند منافع ملی و امنیت ملی در افغانستان کمرنگ شدند.
نظامهای گوناگونِ سلطنت سلسلههای پادشاهی، دهه کوتاهی از جمهوریِ گرهخورده به کودتا علیه نظام پادشاهی و دیکتاتوریِ ریاستجمهوری، تجربه حکومت تکحزبی، حکومت زیر سایه اشغال خارجی، حکومت قومیتمدار و متکی به احزاب جهادی، تشکل خلافت و امارت اسلامی، حکومت شبه جمهوری تحت اشغال دیگر کشورها، برگزاری انتخابات برای تعیین نمایندگان مجلس و ریاستجمهوری، تجربه ناکام دموکراسی و جمهوریت و روی کار آمدن مجدد نظام خلافت و امارت؛ فشردهای از تغییر و تحولات سیاسی تاریخ معاصر افغانستان را تشکیل میدهند که در تمامی این نظامها، حضور و رد پای «دیگران» (یا بازیگران نظام بینالملل) بهوضوح به چشم میخورد. در دوران حاضر همین «دیگران» هستند که به مدد رقابتهای شدید قومیِ داخلی سبب حضور مجدد طالبان در افغانستان شدند؛ افغانستانی که در بیست سال اخیر نزدیک به دو تریلیون و سیصد میلیارد دلار هزینه مادی فقط برای آمریکا دربر داشته و صدمات جبرانناپذیری هم به ساختار نهچندان مقاوم سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود افغانستان وارد آمده است.
در نوشتار حاضر تلاش شده تا با استفاده از نگاه نظری نوواقعگرایی در روابط بینالملل تحولات افغانستان توصیف و تبیین گردد و با درنظرداشتن اهمیت ویژه ژئوپلیتیکی این کشور در قالب نظریه ژئوپلیتیکی هارتلند؛ تحولات کنونی آن خصوصاً علل ظهور مجدد طالبان در 2021 م. و تصرف کابل توسط این گروه تشریح شود.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.