دکتر مانی محرابی
اندیشکده روابط بین الملل: درباره رفتار مبتنی بر برجام از سوی ایالات متحده و ایران ذکر چند نکته ضروری است: اول – خروج ایالات متحده از برجام لزوما نقض برجام و قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت نیست زیرا بر اساس مفاد مندرج در توافقنامه، هر کدام از کشورهای ذی‌نفع در برجام بنا بر روندی خاص بدون نقض آن، توانایی لغو کلی آن را دارند. براساس بند ١١ قطعنامه ٢٢٣١ کشورهای طرف مقابل ایران یعنی ١+۵ با ارایه مصداقی مبنی بر نقض مفاد برجام از سوی ایران می‌توانند بند ٧ این قطعنامه که مربوط به تعلیق تحریم‌های شش‌گانه مرتبط با برنامه‌های هسته‌ای ایران است را لغو کرده و در این شرایط شورای امنیت طبق بند ١٢ قطعنامه باید ظرف مدت ٣٠ روز قطعنامه جایگزینی را در این مورد به تصویب برساند که عدم وقوع این رخداد به منزله لغو کلی برجام و اجرایی شدن قطعنامه‌های شش‌گانه تحریمی علیه برنامه هسته‌ای ایران است. بر این اساس ایالات متحده می‌تواند با ادعای نقض برجام از سوی ایران طبق بند ١١ و وتوی قطعنامه جدید ارایه شده از سوی کشورهای دیگر در شورای امنیت عملا توافقنامه برجام را به‌طور کامل ملغی سازد. دوم – از آنجا که سایر کشورهای ذی‌نفع در برجام از روند آن رضایت دارند، این عمل ایالات متحده به مثابه جبهه‌گیری کاخ سفید علیه منافع سایر کشورهای ١+۵ تلقی خواهد شد و بر این اساس هر اقدامی که برجام را با خطر مواجه سازد به‌طور بالقوه می‌تواند در روابط ایالات متحده و سایر کشورها تاثیرگذار باشد. سوم – با توجه به مساله فوق، کاخ سفید تلاش خواهد کرد تا با فشار حداکثری، هزینه‌های پایبندی به برجام را برای تهران بالا برده و ایران را مجبور به خروج از برجام کند. چهارم – حرکات شتاب زده و مبتنی بر هیجان از سوی ایران در جهت مقابله به مثل رفتار ایالات متحده، همان اقدامی است که ایالات متحده در انتظار آن است تا در جوامع بین‌المللی ایران را مسبب لغو برجام معرفی کند.پنجم – ایالات متحده از سال ١٩٧٩ و بعد از انقلاب اسلامی همواره مسائل منوط به ایران را بر پایه دو هدف نهایی برنامه‌ریزی کرده است: در حالت خوشبینانه تغییر رفتار نظام جمهوری اسلامی ایران و در حالت بدبینانه تغییر کلی نظام جمهوری اسلامی ایران و دسته‌بندی رفتار ایالات متحده خارج از این دو زمینه، خارج از منطق حاکم بر سیاست بین‌الملل کاخ سفید است: با توجه به پنج مساله فوق الذکر، در آینده شاهد فشارهای بیشتر بر ایران از سوی ایالات متحده خواهیم بود و در مقابل، ایران نیز نباید شتاب زده عمل کرده و به پاسخگویی متقابل با ایالات متحده بپردازد. اما این مساله به هیچ عنوان به معنای عملکرد منفعلانه از سوی ایران نیست و به واقع ایران تنها باید مکانیزم مناسب مقابله با رفتار ماجراجویانه کاخ سفید را کشف کند. ایران می‌تواند با فشار بر اتحادیه اروپا، کشورهای اروپایی را رو در روی ایالات متحده قرار دهد و یکی از ابزار این اقدام از سوی ایران، کشور ترکیه است. ترکیه یکی از مهم‌ترین کشورها در جهت تامین انرژی اتحادیه اروپا محسوب می‌شود و منافع همسو میان تهران و آنکارا خصوصا در مساله استقلال کردستان می‌تواند ابزاری مناسب در جهت اعمال فشار مبتنی بر تامین انرژی بر اروپا باشد. نزدیکی تهران به مسکو و تحریم‌های ایالات متحده علیه این کشور نیز روسیه را به مهره‌ای ارزشمند جهت اعمال فشار بر اتحادیه اروپا تبدیل خواهد کرد. ضمن آنکه نفوذ هوشمندانه در انتخابات آتی عراق و جلوگیری از طرح نفوذ عربستان در این کشور و نزدیکی به قطر در جهت شکست هژمونی عربستان در قطر نیز با کمی تیزبینی می‌تواند عربستان را هم به مهره جمهوری اسلامی در جهت فشار بر ایالات متحده تبدیل کند. افزایش تحرکات نظامی ایران در شمال و شرق سوریه نیز می‌تواند نقشی کلیدی در تقابل مستقیم میان ایران و ایالات متحده ایفا کرده و به تبع آن، دو کشور را وارد بازی مستقیم بده و بستان امتیازهای سیاسی کند. در مباحث طولانی‌مدت نیز، ورود به چرخه اقتصادی و سیاسی جهانی و به‌طور کلی ایجاد منفعت و امتیاز برای قدرت‌های بزرگ جهان مبتنی بر حضور ایران در این چرخه قطعا به عدم حذف سهل ایران از مناسبات جهانی به واسطه تحریم‌ها خواهد انجامید و بر مبنای این تئوری، اساسا لغو و ایجاد خلل در برجام و هر معاهده بین‌المللی که به تحریم ایران ختم شود پیش از ایران به چرخه‌های جهانی اقتصادی و سیاسی آسیب وارد خواهد کرد. مع‌الوصف باید توجه داشت تاکید بر عدم اقدام تلافی‌جویانه مبتنی بر هیجان از سوی تهران در مقابل اقدامات ایالات متحده به معنای تاکید بر پیگیری رفتار منفعلانه نیست و به واقع دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران باید با کشف مکانیزم صحیح تقابل مستقیم و غیرمستقیم و طرح‌ریزی برنامه‌های میان‌مدت براساس مکانیزم‌های فوق، به راهکاری در جهت دفع کارشکنی‌های کاخ سفید در چارچوب برجام دست یابد.