دکتر مریم خالقی نژاد[1]

اندیشکده روابط بین الملل: موسسه سیپری موسسه­ای بین المللی مستقل است که پژوهش­هایی در محورهای امنیتی و نظامی و صلح انجام می­دهد در اختیار پژوهشگران و علاقه­ مندان قرار می­­دهد. در این سالنامه اطلاعات جامعی از اتفاقات مختلف در زمینه صلح و امنیت بیان شده است.

لذا  با نگاهی به این سالنامه می­توان اتفاقات مهم در سال گذشته را بیان کرد این سالنامه ترجمه شده سعیده لطفیان، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی است. گروه دیپلماسی فرهنگی؛ هنر و سینمای انجمن غرب آسیا چکیده­ای از محورهای مهم از موضوعات مطرح شده در این سالنامه را در اختیار دوستداران صلح  و فرهنگ می­گذارد.

محورهای مطرح شده در این سالنامه تسلیحات، خلع سلاح و امنیت بین المللی می­باشد.

در اولین محور بیان شده است که همه ­گیری کویید 19 و افزایش فشار روانی و کاهش بازده اقتصادی،  علیرغم این همه گیری تاثیری بر درگیری­های مسلحانه و کاهش آنها نداشته است.

افزایش هزینه­های نظامی جهان و افزایش درگیری­ها در سال گذشته دست کم درگیری­های موجود حدود 39 کشور را درگیر کرده است، 2 مورد در امریکا، 7 مورد در خاورمیانه و افریقا، 20 مورد در افریقای جنوب صحرا ذکر شده است، علی رغم افزایش درگیری­های مسلحانه اما شمار مرگ و میرهای انسانی کاهش یافته است در مقابل پیامدهایی مانند آوارگی، ناامنی غذایی، نقض قوانین بشر دوستانه افزایش یافته است. کاهش کنترل تسلیحات، خروج ایالات متحده از معاهده آسمان باز، گرم شدن دمای زمین و تغییرات اب و هوایی، انتخابات امریکا و سایه آن بر روابط بین الملل و رقابت با چین و روسیه نیز در محورهای بعدی مطرح شده است.

توافق نامه­های صلح مانند مذاکرات صلح در افغانستان، اتش بس در قره باغ، نیز از محورهای صلح می­باشد.

اغاز عملیات­های ناظران نظامی اتحادیه افریقا، ماموریت مشورتی سیاست­های امنیتی دفاعی مشترک اتحادیه اروپا، و ماموریت در لیبی که در سال قبل اغاز شده است را نیز ذکر کرده­اند.

در قاره امریکا تصاویری پیچیده و گوناگون برای صلح وجود دارد این کشور میزبان سه علمیات برای صلح بود ماموریت راستی ازمایی ملل متحد در کلمبیا، ماموریت سازمان کشورهای امریکایی برای پشتیبانی از روند صلح کلمبیاو دفتر هماگن ساززمان ملل در هانیتی .

در این سالنامه بیان شده است که در قاره امریکا چندین کشور از نظر نرخ ادم کشی در جهان در سال 2020 بالاترین نرخ را داشتند.

اما در خصوص درگیری­های مسلحانه بیان شده است که در آسیا نیز هفت کشور درگیری های مسلحانه را تجربه کردند. افغانستان، هندوستان، پاکستان، اندونزی، یانمارف فیلیپین و تایلند.

در اروپا نیز درگیری میان ارمنستان و آذربایجان با شدت زیادی اوج گرفت. مساله اوکراین، تنش­هایی بین روسیه و بخش­هایی از اروپا در خصوص حملات سایبری، کویید 19 و مسمومیت الکسی ناوالنی وجود داشت. همچنین بیان شده است که تروریسم و مهاجرت نامنظم نیز چالش­ها امنیتی اروپا بوده­اند . تنش میان یونان و ترکیه و مساله کوزوو با صربستان که با میانجیگری امریکا تنش زدایی شد نیز ذکر شده است.

خاورمیانه و شمال افریقا نیز در سال گذشته درگیری ها و صلح هایی را داشته­اند مصر ، عراق، لیبی ، سوریه ، یمن که البته نسبت به سال 2019 تلفات کمتری داشته­اند. اتش بس در ادلب سوریه ، درگیر ی میان اسراییل و فلسطین، شکنده گی عراق و درگیری در جنوب شرق سوریه از جمله این درگیری­ها بوده است.

در افریقای جنوب صحرا نیز دست کم بیست کشور از مجموع 49 کشور دارای درگیری مسلحانه فعال بوده­اند . در غرب افریقا نیز وضعیت امنیتی همراه با گسترش قدرت گروه­های مذهبی و فراملی در منطقه به سرعت رو به وخامت بوده است.  در افریقای مرکزی نیز افزایش ناگهانی خشونت در جمهوری­هایی مانند دموکراتیک کنگو، اتیوپی وجود داشته است.

از نظر هزینه های نظامی در جهان 1981 میلیارد دلار امریکا براورد شده است که 6/2 درصد از 2019 بیشتر بوده است. هزینه نظامی در افریقا 1/5 درصد در اروپا 0/4 درصد، امریکا 9/3 درصدو 5/2 درصد در آسیا و اقیانوسیه که در منطقه خاورمیانه براوردی ارائه نشده است.

در حجم جابجایی بین المللی سلاح های مهم نیز در دوره پنج ساله 2016- 2020 در همان سطح 2011-2015 باقی مانده است. پنج تا از بزگرترین تامین کننده تسلیحات ایالات متحده، روسیه، فرانسه، المان و چین بوده است که 76 درصد از صادرات جهان را تشکیل داده­اند. وارد کننده­گان نیز عربستان، هندف مصرف استرالیا و چین بوده­اند. ارزش کل تجارت جهانی اسلحه نیز در 2019 دست کم 118 میلیارد دلار بوده است.

در این سالنامه بخشی به زرادخانه­­های هسته­ای اختصاص داده شده است که  نیز در 2021 9 کشور ایالات متحده امریکا، روسیه ، انگلستان، فرانسه ، چین، هندوستان، پاکستان، اسراییل و جمهوری دمکراتیک خلق کره تقریب 13080 جنگ افزار هسته­ای را در اختیار داشته­اند.

بیان شده است که در 2020 معاهده منع سلاح هسته­ای لازم الاجرا شد که شواهد زیادی برای هنجارهای بین المللی درباره خلع سلاح هسته­ایی بوده است. تعویق کنفرانس بازنگری ان پی تی، کنترل سلاح هسته­ای روسیه- امریکا، ایران و برنامه جامع اقدام مشترک، اختلاف­های مربوطه به معاهده منع جامع ازمایش­های هسته­ای،

تهدیدهای امنیتی شیمیایی و بولوژیک مانند همه­گیری در حال وقوع کووید 19،کنترل سلاح­های بیولوژیک، بررسی ادعاهای مربوط به استفاده از سلاح شیمیایی و معرفی قطعنامه ان اس جی ام از سوی روسیه ، کنترل تسلیحات متعارف از سوی دولت­ها و مهار فناوری­های سلاح­های نوین، مین­های ضد نفر و مهمات خوشه­ای، جنگ افزارهای انفجاری در مناطق پر جمعیت و … ذکر شده است.

در قسمت مربوطه به فضای مجازی: حکمرانی فضای مجازی و تنش های ژئوپلوتیک جاری پیرامون امنیت فناوری اطلاعات و ارتباطات، پیشرفت در زمینه امنیت فضا، مسکوت ماندن فعالیت های فضایی بیان شده است.

در محوری هم به کنترل تجارت اسلحه و کابرد دوگانه پرداخته شده است ، معاهده تجارت اسلحه ( ششمین کنفرانس کشورهای عضو)، تحریم تسلیحاتی چندجانبه، رژیم های کنترل صادرات، کنترل های اتحادیه اروپا برای اجرای رژیم کنترل صادرات درر بازار مشترک ، توافق نامه های مختلف در مورد کنترل تسلیحت خلع سلاح در حال اجرا مانند گازهای خفه کننده سمی ، منع ازمایش سلاح هسته ای در جو، معاهده جنوبگان ، کنوانسیون منع توسعه  تولید و انباشت سلاح های میکروبی، و ….

در اخر نیز رویدادهایی منتخب مانند کشته شدن سردار قاسم سلیمانی، امضای توافقنامه صلح مشروطی طالبان و امریکا ، فراخوان آتش بس  سازمان ملل برای رسیدگی به کویید 19، درگیری های مرزی بین چین و هند، قتل جورج فلوید، دولت انتقالی سودان، تجارت ازاد میان اروپا و انگلستان و … نیز در گاه شمار مطرح شده است.

در اخر نیز توصیه میکنیم علاقه مندان این سالنامه را به طور کامل مطالعه نمایند که در زمینه مرور اتفاقات سال گذشته بسیار سودمند است .

[1] مدیر گروه دیپلماسی فرهنگی؛ هنر و سینمای انجمن ایرانی مطالعات غرب اسیا