روابط ایران و ترکیه در زمان تحریم

پرهام پوررمضان  پژوهشگر مهمان اندیشکده روابط بین الملل

اصولا ایجاد فضای همکاری و تلاش برای بهبود و تامین منافع ملی، یکی از اصول مهم و رایج در سیاستگذاری کلان دولت ها می باشد. لذا در این راستا باید از سفرهای منطقه ای وزیر امورخارجه در راستای بهبود این روابط حمایت کرد. البته در زمان  تحریم نمی توان در کوتاه مدت در باره ی اثر این سفر ها صحبت کرد زیرا ترکیه هم فقط یک بازیگر منطقه ای قدرتمند است وتاثیر گذاری آن در فرا منطقه چندان متصور نیست .

رابطه ایران و ترکیه در سایه مسائل مختلفی همچون ژئوپلتیک، تاریخ و جغرافیا قرار گرفته است و همین مساله باعث شده است که ترکیه مهم ترین و راهبردی ترین همسایه غربی ایران باشد. نکته مهم در این رابطه ،فارغ بودن این ارتباط از اراده رهبران دو کشور است.در شرایط موجود و به دلیل تحریم ها اهمیت روابط این دوکشور دو چندان شده است.البته در روابط این دوکشور از چاش های امنیتی و دفاعی هم نمی توان چشم پوشی کرد.

ترکیه با پشت سر گذاشتن دو جنگ و بحران هسته ای در زمان اردوغان ،در کنار ایجاد فضای باز همه جهت برای ایران توانست برای اقتصاد خود کاری شگرف کند. ترکیه در بحران هسته ای اردوغان دستیابی به 18 میلیارد دلار حاصله از بازی های پیچیده در موضوع تحریم ها را مائده آسمانی عنوان کرد که این مبلغ به تنهایی عامل مهم کمک به ترکیه در عبور از بحران اقتصادی شد. امروز باز از نان تحریم می توان سهمی برای ترکیه گرفت.

امروزه با توجه به مشکلات اقتصادی عدیده ترکیه، با معافیت هایی که آمریکا برای آنکارا در رابطه با خرید نفت و گاز قائل شده است. ترکیه می تواند همانند گذشته با کمک گیری از شرایط تحریم می تواند این بحران را می تواند پشت سر بگذارد و به هدف نهایی خود در سال 2023 که همان تبدیل شدن به دهمین اقتصاد برتر دنیا است برسد. اما ترکیه هم می داند که ایران شریک راهبردی در منطقه می باشد و توجه اصلی ترکیه بازهم به واشنگتن است .

اما نقش آمریکا در این رابطه غیر قابل انکار است و از نمودهای آن می توان به بازی های دوگانه ای که در رابطه با دور زدن تحریم در روابط تهران و آنکارا ایجاد می کند و یا حاشیه هایی که امریکا برای هالک بانک و برخی وزرای ترکیه ایجاد کرد، می تواند به درک نوع روابط آنکارا – واشنگتن کمک کند. ترکیه سعی می کند در کنار نگه داشتن ایران به عنوان شریک  منطقه ای از ایالات متحده در پیش روی در اهداف فرا منطقه ای خود نیز استفاده کند.

توجه کنیم استقلال عمل آنکارا در قیاس با دولت های نفتی با محدویت های بسیاری مواجهه است. ترکیه فاقد منابع طبیعی است و قدرت اقتصادی آن فارغ از مدیریت شایسته و دولت کارآمد، مدیون سرمایه های خارجی، به خصوص امریکایی است. ترکیه همان گونه که در جنگ سرد به بهترین وجه از موقعیت ژئوپلتیک خود سود جست، امروز نیز با همه تغییرات رخ داده کماکان از موقعیت خود بهره ای هوشیارانه می برد.

متاسفانه ایران با داشتن منابع طبیعی فراوان و متنوع و موقعیت ممتاز جغرافیایی، مجبور به انتخاب دوگانه بین لمریکا و دور زنندگان تحریم های آمریکا می باشد و از آن هم بدتر آن دورزندگان همواره انتخاب خود را ایالات متحده قرار می دهند. ما به عنوان ایران باید مشکلات و درد خویش را، خود چاره کنیم. دلخوشی به اظهاراتی که احساس را نوازش می دهند، افتادن در گمراهی است. ترکیه و اردوغان در نقطه نهایی به پای ایران نخواهند ایستاد و در این عدم ایستادگی نیز نمی توان این کشور را چندان تقبیع کرد.

عرصه سیاست عرصه گذشت است، اما عرصه فراموشی نیست. بیایید با خود تعارف نداشته باشیم. ترکیه و اردوغان همانهایی هستند که وضعیت فعلی عراق و سوریه در بخش مهمی حاصل مداخلات آنهاست. اگر رهبران ترکیه دیگر از حزب الله به عنوان ترویست یاد نمی کنند و اگر اردوغان تا بالاترین مقام ایرانی را به باد انتقاد نمی گیرد، این حاصل عقلانیت عملگرایی است که به او فهمانده که هنگامی که سیاست و راهبردی جواب نداد، باید راه و سیاست را تغییر دهد. سوق یافتن ترکیه به سوی راهبردهای جایگزین را نباید به معنای تغییرات استراتژیک در سیاست های کلان ارزیابی کرد.