سازمان سکوریات هم نتوانست جلوی سقوط دیکتاتور رومانی را بگیرد

سیدمحمود کمال آرا(زکریا)-پژوهشگر مسائل سیاسی و روابط بین الملل

مقدمه: این مطلب یادداشتی است بر کتاب سازمان های امنیتی روس از شوروی استالین تا روسیه پوتین، نوشته پاتریک پنو، ترجمه محمدسعید عطارها، نشر نو 1392؛ روز 21 دسامبر چائوشسکو تازه سخنرانی خود را شروع کرده است که جمعیت به جنب و جوش و تب و تاب می افتند. بعضی حتی با شتاب میدان را ترک می کنند. هنوز بحث تظاهرات خصومت آمیز مطرح نیست ولی برخی مردم، فریادها و مسلح کردن سلاح های خودکار را از بلندگو می شنوند. ترس مردم حاضر در میدان را فرا می گیرد. احساس می کنند که به آن ها شلیک می شود، درست مثل حادثه ی تیمیشوارا…

اندیشکده روابط بین الملل: اکنون در پایان ماه دسامبر سال 1989 هستیم. یعنی در بحبوبه ی انقلاب رومانی که بطور زنده از تلویزیون پخش می شود و با طوفانی از اخبار نادرست و عملیات کم نظیر دروغ پراکنی همراه است. امروز حق داریم از خود بپرسیم آیا انقلاب رومانی واقعا انقلاب بود یا نیرنگی بزرگ که هدفی جز سقوط دیکتاتوری بیش از حد آشکار و بیش اندازه نمایشی چائوشسکو نداشت، بی آنکه لطمه ای به اساس رژیم کمونیستی وارد آورد.

روزشمار حکومت چائوشسکو

رهبر رومانی در اوائل دهه 1970 سفر رسمی خود را به چین آغاز می کند و بلافاصله با نظر مساعد رهبران این کشور روبرو می شود. شور و هیجان این سفر نتایج مهم و در واقع مصیبت باری برای رومانی بدنبال می آورد: چائوشسکو تصمیم میگیرد بعضی از نسخه های مائوئیستی را برای کشور خودش هم بپیچد. هدف از اجرای سیاست اداره رومانی به شیوه ی مائوئی خلق انسان جدیدی است که نه روستایی است و نه شهری. انسانی که در ماندگاه های اشتراکی روزگار می گذارند و از هر نظر به خدمات دولت و نه چیزی غیر از آن وابسته است و بدون وابستگی به دولت موجودیت ندارد.  از طرفی نزدیکی چائوشسکو به پکن بعنوان اقدامی تحریک آمیز در برابر اتحاد جماهیر شوروی، نشانه ی دیگری از استقلال او در سیاست خارجی بشمار رفته است. دقیقا از همان آغاز دهه 1980، سرویس های جاسوسی غرب می دانند که روزهای حکومت چائوشسکو به شماره افتاده است. نیکلای چائوشسکو که پس از ریاست حزب بزودی بعنوان سیاستمداری میانه رو شهرتی بهم می زند، قرار است دستور آزادی زندانیان سیاسی را صادر کند و همزمان سیاست اقتصادی کارآمدی را به اجرا درآورد، بطوری که کشورش در این موقع بالاترین نرخ رشد اقتصادی در اروپا را به نام خود ثبت کند. وی همسرش یلنا را به معاونت خود یعنی معاون نخست وزیری منصوب خواهد کرد. همان زن بلند پروازِ مستبد، که ناگهان خود را به شیوه ای مضحک آکادمیسین می خواند و عنوان دکتری در شیمی را به خود می بخشد. عناوینی که به او اجازه خواهد داد کتب علمی دانشمندان دیگر را به نشانه ی تایید امضا کند.

دیکتاتور رومانی اعتنایی به اعتراضاتی مردمی ندارد چرا که مطمئن است حزب و بازوی مسلح آن، یعنی سکوریاتِ ترسناک، هنوز قرار است از او کاملا حمایت کند.

سازمان سکوریات

چائوشسکو، نظام معروف و عجیب کنترل همه اتباع کشور را به مورد اجرا می گذارد: ((سکوریات)) یعنی سازمان پلیس مخفی کشور که از لحاظ نظامی بسیار مجهز و نیرومند است، هیچ چیزی از دیدش مخفی نمی ماند. ((سکوریات)) از خدمات عده ی بیشماری جاسوس در همه اقشار جامعه سود میبرد. از هر پانزده رومانیایی، تقریبا یک نفر برای ((سکوریات)) یا کار می کند و یا خبرچینی و این در نوع خود قابل ملاحظه است. در رومانیِ چائوشسکو با وجود سازمان سکوریات، هیچ وقت کسی قبلا از لحظه ی دستگیری اش مطلع نمی شود. در کشوری که پرونده سازی و خبرچینی عمومیت دارد، مردم بناچار باید با این شرایط بسازند، بی آنکه وسیله ای برای اعتراض داشته باشند. مخالفان نادری هم که اکثرا روشنفکر هستند مجبورند بین تبعید و زندان یکی را انتخاب کنند. حال باید پرسید چگونه میتوان به مردمی که از قحطی مواد غذایی رنحج می برند گفت که مقصد صادرات عمده محصولات کشاورزی کشورشان، اتحاد جماهیر شوروی است. نمونه ی این امر و نفوذ در بین مردم و خانواده های رومانیایی ها این است که؛ در حالی که قحطی مواد غذایی کشور را تهدید می کند، محصولات کشاورزی همچنان به اتحاد جماهیر شوروی صادر می شود. افزون بر این دولت مستبدانه به مردم هشدار می دهد که دمای آپارتمان ها نباید از 14 درجه تجاوز کند.

اوضاع حکومت چائوشسکو بهم می ریزد

از نظر رومانیایی ها حتی اگر چائوشسکو مدت ها بویژه بخاطر مواضع مستقلش در قبال مسکو محبوب بوده، اما حالا به تدریج با وخامت بیش از پیش وضع زندگی مردم جایگاه شخصی اش به متزلزل شده است. دیکتاتور رومانی اعتنایی به این هیاهوها ندارد. البته می داند که از داخل و خارج تهدید می شود، ولی مطمئن است که حزب و بازوی مسلح آن، یعنی سکوریاتِ ترسناک، هنوز از او کاملا حمایت می کنند. او در پایان نوامبر 1989 در کنگره ی حزب، به اتفاق آرا مجددا به دبیر کلی حزب و ریاست جمهوری هم انتخاب شده است. یعنی درست روزهای کمی مانده به سقوطش که خیلی هم تعجب برانگیز نیست.

خبر بزودی در نخست وزیری ها و سرویس های مخفی غربی می پیچد. ولی این سئوال مطرح است که شوروی ها چگونه و با چه اقدامی خواهند توانست رهبر چائوشسکو را حذف کنند؟

سخنرانی 21 دسامبر

او به محض بازگشت از ایران به بخارست در روز بیستم دسامبر، باور دارد که می تواند دوباره سررشته ی امور را در دست بگیرد و بویژه روی جاذبه ی شخصی اش بیشتر حساب می کند. چند تن از وفادارنش را که تا کنون دور از وی بوده اند، مجددا به مشاغل بالایی در ارتش و سازمان سکوریات می گمارد. رهبر رومانی هنوز کاملا پس از بازگشت از ایران در کشور مستقر نشده است که روز 21 دسامبر به سازماندهی عظیمی می پردازد که باید به او امکان دهد شور و هیجان توده ها را مجددا به چشم خود ببیند.

سازماندهی اجباری توده ها جهت شنیدن سخنرانی دیکتاتور

اتوبوس ها و کامیون ها به حرکت در می آیند و برای جستجوی رومانیایی ها حتی خود را به محل کار آن ها می رسانند. تظاهرات برای همه اجباری است و طبق معمول همراه است با بسیج مردم و فعالیت های سختگیرانه ی ماموران سازمان سکوریات برای تشویق ها و کف زدن های از پیش ضبط شده. میدان کمیته مرکزی به سرعت از هزاران تظاهر کننده لبریز می شود. اولین سخنرانان یکسره و بدون مقدمه چینی حوادث شهر تیمیشوارا (شهری که خواهان الحاق به مجارستان بود و کشیش تویکز آن را تبدیل به خواست ملی گرایانه کرده بود که نهایتا به گلوله های سرکوبگران و عملیات خونبار نظامی به روی مردم مواجه شد) را محکوم می کنند و آن را محصول تحریکات عناصر فاشیست ابزارِ دست غرب می دانند. جمعیت عکس العملی نشان نمی دهد و مردم منتظر چائوشسکو می مانند. سرانجام او در کنار همسرش یلنا به میدان می آید. چائوشسکو تازه سخنرانی خود را شروع کرده است که جمعیت به جنب و جوش و تب و تاب می افتند. بعضی حتی با شتاب میدان را ترک می کنند. هنوز بحث تظاهرات خصومت آمیز مطرح نیست ولی برخی مردم فریادها و مسلح کردن سلاح های خودکار را از بلندگو می شنوند. ترس مردم حاضر در میدان را فرا می گیرد. احساس می کنند که به آن ها شلیک می شود، درست مثل حادثه ی تیمیشوارا.

عملیات سازمان سکوریات شروع می شود

در واقع این سروصداها از یک نوار ضبط صوت در میدان پخش می شود. فقط ماموران سکوریات، یعنی رهبران مراسم هستند که می توانند برای به هم زدن مراسم چنین حقه و ابتکاری را به کار ببرند. بدین ترتیب پلیس سیاسی عاملا و عامدا به چائوشسکو خیانت می کند. از همین لحظه تظاهرات به گونه ای رقبت بار خاتمه می یابد. رهبر رومانی بکلی دستپاچه می شود و به عبث قول افزایش دستمزد ها را می دهد چرا که منبعد آبرویی نزد توده ندارد. ارتش برای سرکوب تظاهرکنندگان مداخله می کند ولی مداخله اش بی فایده بوده و دیر شده است. مخالفان بر خیابان های مسلط شده اند و نظامیان بزودی با شورشیان اعلام همبستگی می کنند که خود برآیند براندازی جدید است.

22دسامبر، روز پایانی دیکتاتور

روز 22 دسامبر یعنی فردای روز تظاهرات ناموفق در حالی که مخالفان خیابان ها را همچنان در اشغال خود گرفته اند، رادیو رومانی خبر خودکشی ژنرال میلا، وزیر دفاع را پخش می کند. خبر برای همه افسران تکان دهنده است. افسران حتی لحظه ای هم شک ندارند که چائوشسکو او را به خودکشی داده است. خطای ژنرال میلا در نظر چائوشسکو نرمش در برابر تظاهر کنندگان بوده است. از این پس چائوشسکو بدون حمایت ارتش و بخشی از ماموران سکوریات محکوم به نابودی است و به موجب روایت رسمی تصمیم به فرار می گیرد. بدین سان تظاهرکنندگانی که روز 22 دسامبر جلوی کاخ ریاست جمهوری تجمع کرده اند شاهد پرواز یک هلی کوپتر سفید رنگ هستند که سرنشینانش را گویا چائوشسکو و همسرش یلنا و محافظان تشکیل می دهند. ولی خلبان هلی کوپتر ظاهرا به آن ها خیانت می کند و در بحبوحه تظاهرات، در نقطه ای به زمین می نشیند و آن ها را مجبور می کند که برای جابجایی به اتومبیل های عبوری ایست دهند. چائوشسکو و همراهان بلافاصله پس از پیاده شدن ازهلی کوپتر، توسط مردم شناسایی و دستگیر می شوند، درست مثل لویی شانزدهم و همسرش ماری آنتوانت در وارن(شهری در فرانسه که لویی شانزدهم و همسرش قصد فرار را داشتند ولی دستگیر شدند).

محاکمه چائوشسکو و یلنا

 تصاویری که در پایان سال 1989 از تلویزیون ها پخش می شود، در نظر افکار عمومی دنیا تکان دهنده و دهشبار است. در حالی که دنیا سرگرم برگذاری جشن های پایان سال است، ناگهان تلویزیون ها تصویر زوج سالمندی را به روی صحنه می آورند که توسط دو قاضی نامرئی محاکمه می شوند. هر دو قاضی گمنام از مقاومت دور از انتظار و شان و شخصیت بی همتای این زوج متهم به حیرت افتاده اند. پس از نیم ساعت حکم را قرائت می کنند. حکم قضات، دو محکومیت به اعدام است که بلافاصله به اجرا در می آید. ولی صحنه ی اعدام از تصاویر تلویزیونی حذف می شود. مردم فقط پایان سرنوشت این  زوج را می بینند. دو جسد نزدیک یک دیوار… اجساد نیکولای چائوشسکو و همسرش یلنا است. بینندگان تلویزیون، به رغم محبوبیت اندکی که این زوج دیکتاتور در بین مردم  دارند، از این محاکمه فرمایشی احساس شرم می کنند.

رهبران جدید رومانی و تزریق توهم توطئه

رهبران جدید رومانی، بعد از فرار و محاکمه چائوشسکو ادعا می کنند که هوارادان سابق دست از مقاومت برنداشته اند. حتی پای استخدام مزدوران عرب را  نیز به میان می کشند. البته مردم صدای تیراندازی های شبانه ای را در خیابان های بخارست می شنوند. آنطوری که در آن موقع توسط رهبران جدید رومانی عنوان میشود، این تیراندازی ها احتمالا کار ((تروریست های)) طرفدار رژِیم سابق است. اما واقعیت این است که تک تیراندازهای شبکار رژیم جدید، سلاح های خود را با گلوله های قلابی پر می کنند که فقط صدا را انعکاس می دهد. مهماتی که به ارتش رومانی تعلق دارد. چرا که باید مردم مجاب شوند که خطر بکلی برطرف نشده است و بنابراین دست از حمایت رهبران جدید رومانی برندارند.

سرنوشت سازمان سکوریات

بعد از انقلاب هیچ تصفیه ای در سازمان سکوریات که سال ها سایه ترس را بر سر رومانی ها گسترده بود، صورت نمی گیرد، این یعنی مقامات ارشد و میانی و حتی ماموران جز این سازمان تصمیم داشتند، رهبر رومانی را تغییر دهند و نهایتا شاید چائوشسکو دیر فهمیده بود که خیانت اصلی به او از درون سازمان سکوریات رقم خورده است.

گزیده ای از منابع:

• پاتریک پنو، ترجمه محمدسعید عطارها، سازمان های امنیتی روس از شوروی استالین تا روسیه پوتین، نشر نو1392
• با سپاس از راهنمایی پژوهشی سرکار خانم دکتر فیروزه رادفر، عضو هیئت علمی دانشگاه و تحلیلگر روابط بین الملل