فاطمه زهرا اکبری[1]

اندیشکده روابط بین الملل: سازمان همکاری شانگهای یک سازمان مهم منطقه‌ای است که در سال 2001 با حضور کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان به وجود آمد. در این میان سازمان همکاری شانگهای همواره درصدد حفظ روابط با دیگر کشورهای آسیای مرکزی که عضو سازمان نیستند، بوده است.

سال‌های زیادی نگرانی سازمان شانگهای از عدم پذیرش عضو جدید تضعیف سازمان به دلیل عدم انسجام داخلی بود و اینکه مشکلات تفاوت در گستردگی جغرافیایی، اندازه جمعیت، قدرت نظامی و منابع اقتصادی با افزایش اعضا پیچیده شود، اما هند و پاکستان در سال 2017 به عضویت سازمان شانگهای درآمدند و جمهوری اسلامی ایران که از سال 2005 به‌عنوان عضو ناظر این سازمان حضور دارد، با درخواست رسمی روسیه به‌عنوان عضو رسمی پذیرفته خواهد شد. فرصت‌های عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان شانگهای موقعیت استراتژیک و منبع ثبات برای گسترش احساسات ضدآمریکایی و غربی در سازمان و مقابله با مداخله و نفوذ امریکا و مبارزه با تروریسم است.

مسئله اول و مهم منطقه برای کشورهای عضو سازمان شانگهای بحران در افغانستان است. با خروج شتاب‌زده و غیرمسئولانه نیروهای آمریکایی و ناتو، طالبان برای به دست آوردن قدرت بیشتر در آینده افغانستان بیشتر از گذشته دست به تصرف مناطق این کشور زده است. جمهوری اسلامی ایران باهدف ایجاد صلح در افغانستان و حل‌وفصل مسئله سیاسی افغانستان و احیای صلح و مبارزه با تروریسم با طالبان مذاکره می‌کند تا از تشدید رقابت‌های منطقه‌ای و جنگ داخلی در افغانستان و درنهایت دخالت نیروهای خارجی جلوگیری شود. طالبان به دلیل افزایش نگرانی روسیه برای امکان بروز مناقشه در مرز این دو کشور، در پی مذاکرات دوجانبه با روسیه به دنبال ارائه تضمین برای حفظ امنیت مرز این کشور است. چین نیز در غالب سازمان شانگهای با جلوگیری از تجدید حیات نیروهای تروریستی، تقویت هماهنگی‌های چندجانبه و کمک به صلح و بازسازی در افغانستان است.

هدف عمده ایجاد سازمان همکاری شانگهای ایجاد ثبات و امنیت در منطقه محسوب می‌شود و نگرانی مهم اعضای مؤسس این سازمان خطر افراط‌گرایی و تروریسم است و این سازمان باهدف مقابله با سه محور تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی تأسیس‌شده است. با عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای اهداف چین و روسیه به‌عنوان قدرت فرا منطقه‌ای و ابتکارات ایران به‌عنوان قدرت منطقه‌ای برجسته می‌شود که بر روند مذاکرات صلح و حل بحران در افغانستان تأثیر مثبت خواهد گذاشت.

سازمان همکاری شانگهای می‌تواند با مشارکت کشورهای عضو علی‌الخصوص جمهوری اسلامی ایران، روسیه و چین از فرصت خروج آمریکا از افغانستان استفاده کند تا منجر به ثبات سیاسی در افغانستان و درنهایت توسعه منطقه‌ای این سازمان شود. موفقیت در افغانستان انگیزه‌ای قوی برای همکاری و همگرایی بین کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در زمینه‌های اقتصادی و تجاری خواهد بود.

[1] ^{دانشجوی ارشد مطالعات منطقه آسیای مرکزی و قفقاز، دانشگاه علامه طباطبایی}