عقلانی شدن چین در عرصه سیاست و اقتصاد

سید محمود کمال آرا(زکریا)-پژوهشگر مسائل سیاسی و روابط بین الملل

ارتش چین در تفکرات مائو

اندیشکده روابط بین الملل: مائو که فرمانده موثری برای حزب کمونیست به شمار می رود و از 1949 قدرت را به دست گرفته در نطقی معروف، بر نقش سیاسی صحیح ارتش تاکید می گذارد و می گوید ((قدرت سیاسی او لوله از تفنگ سر برمی آورد)). او ارتش را یک مدرسه می خواند و از مدل ارتش بر اساس اندیشه های حرفه گرایی غربی یا شورویایی به شدت متنفر است و خواستار ارتشی دارای نقش اقتصادی و اجتماعی گسترده همراه با شایستگی در عرصه های نظامی می باشد.

وی بصورت سیستماتیک از دیدگاه نظامی صرف در ارتش، وجود گرایش های ((فرادموکراتیک که مخالف تصمیمات مرکزی حزب و اصول سازمانی حزب باشد و همچنین بی هدفی)) به انتقاد می پردازد و رسما روش هایی برای نفوذ سیاسی حزب در ارتش به قصد تضمین کنترل سیاسی نظامیان بوجود می آورد. در عین حال مائو به نوسازی اقتصادی بر اساس اصول کمونیستی باور دارد و تنها پس از مرگ وی است که اصلاحات اقتصادی بویژه در دوران د

نگ ژیائوپینگ با کاهش پایبندی به اصول کمونیستی در پیش گرفته میشود و توسعه اقتصادی شتابان چین آغاز می گردد.

امروزه رهبران ارشد چین از اصول عقاید مارکسیستی دست شسته و تنها به برخی عناصر اصلی لنینیسم مانند تاکید بر رهبری مطلق حزب وفادار مانده اند. کاهش تاکید بر ایدئولوژی های سیاسی؛ نتیجه ی منطقی ارتقای روند عقلانی شدن چین در عرصه سیاست و اقتصاد در دهه های واپسین سده بیستم است.

مائو حرکتی را در پیش می گیرد که به جنبش((آموختن از ارتش آزادی بخش خلق)) معروف می شود و هدف آن حمایت و پشتیبانی از وجهه و موقعیت مائو است ولی این موضوع مشکلات او را بطور کامل حل نمی کند. این حرکت به حمایت از چپ معروف می شود که در واقع به معنی مداخله ارتش برای کنترل تمامی سطوح حکومت، از راه شرکت در فعالیت های مورد نظر دبیرکل حزب کمونیست چین می باشد. همانگونه که مائو انتظار دارد، جنبش((حمایت از چپ)) به هزینه برچسب ضد انقلابی زدن به انبوهی از کمونیست های سابقا وفادار، به سرعت باعث تثبیت وضعیت می گردد، چراکه مائو قصد تصفیه نظام اداری قدیم و ایجاد کادرهای جدید را در سر دارد.

ارتش آزادی بخش (PLA) و وظایف نظامی آن

یکی از وظایف مهم نظامی ارتش آزادی بخش خلق پس از سال 1949 مبارزه برای پاکسازی بقایای نیروهای ملی گرا، جنگ سالاران و گروه های اشرار برای تثبیت نظام اجتماعی و جنگ کره برای مبارزه علیه تهدیدات بین المللی که حیات رژیم کمونیستی را مورد تهدید قرار می دهد، می باشد. سرکوب تبتی ها و سرکوب نظامی خیزش منطقه تبت به رهبری نیروهای محلی دالایی لاما، جنگ مرزی بین چین و هندوستان، جنگ مرزی چین و شوروی، کشمکش های چین و ویتنام در دریای جنوبی چین و جنگ مرزی چین و ویتنام از دیگر وظایف مهم ارتش آزادی بخش خلق است. در دهه 1990 ارتش همچنان برای حل مسئله تایوان و سرزمین اصلی چین با توسل به قوه نظامی تهدیدات خود را ادامه می دهد. هر چند این رویدادها به تقویت ارتش چین در مناسبات داخلی این کشور منجر شده است ولی آنچه در واقع به ارتش در سیاست های داخلی قدرت و نفوذ می بخشد، عملکرد آن در حوزه های فرانظامی است. نام ارتش آزادی بخش (PLA) اسم جمعی برای نیروهای مسلح جمهوری خلق چین است که امروز شامل نیروهای زمینی، یا ارتش با قدرت 1/2 میلیون نفر مرد و زن، ناوگان دریایی با یک میلیون نفر و نیروهوایی با حدود نیم میلیون نفر پرسنل می گردد. ارتش آزادی بخش خلق تحت کنترل کمیسیون نظامی مرکزی حزب کمونیست(CMC) بوده و در سال های گذشته این نیرو به دلایل تاریخی نقش فعالی در حیات سیاسی کشور بازی کرده است.

نفوذ ارتش در سیاست چین

از دید بسیاری از چینی ها، قدرت نظامی نشانه قدرت سیاسی است. هر کس قدرت نظامی را در دست داشته باشد به تبع آن به قدرت سیاسی نیز دست پیدا می کند که در تاریخ مدرن چین این سنت تداوم پیدا کرده است. حزب و ارتش از تقسیم قدرت به شکل به هم وابسته بهره می برند و از بسیاری جهات ارتش را می توان حزب و حزب را می توان ارتش به حساب آورد. آن چیزی که به نفوذ هر چه بیشتر ارتش در سیاست چین منجر شده، انتقال گسترده پرسنل نظامی به پست های رهبری در سطوح مختلف حکومتی است که از دهه های 1940 و 1950 آغاز شده است. از این رو افسران نظامی بازنشسته ارتش در مقام مدیران ارشد جامعه قرار می گیرند و به سمت دبیر کلی حزب، شهردار، رئیس سازمان ها و مدیر کارخانه منصوب می شوند. درچین برخی روندها مانند دادن شغلی در سیاست به برخی سطوح افسران نظامی متناسب با درجه و مقام نظامی پیشین آن ها، تبدیل به اصل شده است زیرا به عقیده سران حزب کمونیست، ایدئولوژی، مهارت ها، روش ها و مهم تر از همه وفاداری به حزب که در دوران زندگی نظامی آموخته شده، به زندگی مدنی و سیاسی منتقل می شود.

اصول اساسی در ارتش چین

ارتش دلیلی نمی بیند که قدرت سیاسی را از چنگ حزب کمونیست چین خارج کند، چراکه هویت یابی با مفهوم خلق و وفاداری به رهبران حزب، به دو اصل اساسی ارتش کمونیستی چین تبدیل شده اند. از آنجا که حزب کمونیست در بالای ارتش و حکومت قرار دارد، همانطور که گفته شد بسیاری از افسران نظامی می توانند به شکل قانونی به سمت مقامات نظامی و مشارکت در امور حکومتی برسند. بنابراین این حزب کمونیست است که شکل ارتش را مشخص می کند و حتی ارتش به شکل گیری سازمان حزب یاری می رساند. آنها رهبران نظامی را به سمت های مهمی در دستگاه های اداری و سیاسی کشور منصوب می کنند تا عمدتا نقش نظارتی و سرکوب گری را برای منصوب کنندگانشان بازی کنند.

مرز بین سیاست و امور نظامی در امروز چین

ابتدا باید گفت که نخبگان نظامی عموما همان نخبگان حزب هستند. مداخلات نظامی چینی ها در امور سیاسی، از همه مهمتر در عصر انقلاب فرهنگی، باعث گردید رهبران ارشد نظامی از تجربه سیاسی بهره مند شده و نقش سیاسی آن ها در عرصه سیاست نخبگان چین از مشروعیت برخوردار شود. میزان نمایندگان نظامی در سازمان هایی همچون کمیته دائمی حزب کمونیست، پولیت بورو، کمیته مرکزی و کنگره خلق ملی در حال کاهش است. نقش ارتش در بازگردانیدن نظم طی دوران انقلاب فرهنگی با نمایندگان هرچه بیشتر ارتش در این دستگاه ها توام بود که سرکوب تبتی ها و سایر مخالفان از جمله روش های بکارگیری ارتش در عرصه های سیاسی بوده است.

اما عواملی چون افول رهبران عصر انقلاب(درنتیجه مرگ و یا بازنشستگی) و پیشرفت اقتصادی، دستگاه های سیاسی، مدنی و نظامی، چین امروز را به سوی حرفه ای شدن هدایت کرده و مرز بین سیاست و امور نظامی را روشن تر کرده و عواملی برای کاهش نقش ارتش در امور سیاسی این کشور ظهور کرده است. یکی از این عوامل کاهش نقش نخبگان نظامی در سیاست؛ توانایی رهبران سیاسی برای پرهیز از وقوع بحران های سیاسی عمده ای بوده که احتمالا مداخله ارتش را ایجاب می کرد.

امروزه وضعیت در نظام سیاسی چین به گونه ای است که هر چند مقامات ارشد نظامی همگی عضو حزب کمونیست هستند اما اگر سخنی خارج از حوزه حرفه ای خود اظهار کنند فاقد هرگونه وجاهت سیاسی یا عمومی خواهند بود. نشریات و سخنرانی های فرماندهان نظامی سرشار از رنگ و بوی سیاسی، مفاهیم و شعارهایی است که رهبران ارشد حزب تبلیغ می کنند و حزب قادر است با صدور بیانیه ای ایدئولوژیک مهم خواست خود را به کرسی بنشاند، اما با تمام این اوصاف گفتنی است میزان اعتقاد عملی نظامیان به این گونه بیانیه ها چندان روشن نیست.

افکار امروز رهبران ارشد چین

امروز می توان گفت رهبران ارشد چین از اصول عقاید مارکسیستی دست شسته و تنها به برخی عناصر اصلی لنینیسم مانند تاکید بر رهبری مطلق حزب وفادار مانده اند. بسیاری از کادرهای سیاسی که وظیفه ای جز تلقین ایدئولوژی کمونیستی در کارگاه های تولیدی این کشور را به عهده نداشتند، امروزه عملا با افزایش عمل گرایی در دستگاه سیاسی کاری برای انجام دادن ندارند. هرچند حزب کمونیست بر اطاعت مطلق میان نظامیان پای می فشارد ولی وقت کمتری برای القای اندیشه های ایدئولوژیک به افسران و نیروهای نظامی صرف می کند و دیگر بر کنترل باورها و اندیشه های شهروندان چینی تاکید نمی ورزند. این مهم یعنی کاهش تاکید بر ایدئولوژی های سیاسی؛ نتیجه ی منطقی روند حرفه ای شدن در بخش های مختلف جامعه چین از جمله ارتش است. با گسترش بازار سرمایه داری و ادغام روزافزون این کشور در اقتصاد جهانی، تقریبا اصول عقاید و ایدئولوژی به پدیده ای بی معنا در ساختار سیاست گذاری های این کشور بدل شده است. این امر را باید ناشی از ارتقای روند عقلانی شدن در عرصه سیاست و اقتصاد چین در دهه های واپسین سده بیستم دانست.

جمع بندی

سده حاضر سده برخورد بین قدرت های نوظهوری همچون چین، روسیه و احتمالا هندوستان با قدرت های سنتی اروپا و آمریکا در عرصه اقتصاد جهانی است که می تواند مناطق استراتژیک جهان مانند خاورمیانه را به چالشی برای رویارویی نظامی با واسطه یا بدون واسطه بین ابر قدرت ها تبدیل سازد. در این صورت می توان انتظار داشت که اهمیت نیروهای نظامی در کشورهایی مانند چین پررنگ تر شده و روند عقلانی سازی دستگاه های سیاسی و نهادهای اقتصادی الگوی تازه ای را به رابطه نظامیان با سیاست در این کشور تبدیل کرده است.

منابع: