پرهام پوررمضان، پژوهشگر اندیشکده روابط بین الملل

اندیشکده روابط بین الملل: در ماهای اخیر مرزهای شرقی جمهوری اسلامی ایران اتفاقات مهم و تاثیر گذاری را بر امنیت ملی خود تجربه کرده است که این روند با قدرت گیری مجدد گروه طالبان آغاز و در شرایط حال با عزل عمران خان به پایان رسیده است .اینکه این تغییر قدرت ها با ثبات در این کشورها و بر همسایگانش چه پیامدهایی دارد و ریشه آن در چیست از پرسش های مهمی است که ذهن تحلیلگران حوزه ی بین الملل را به خود مشغول کرده است .

ناآرامی و عدم ثبات برای یک کشور در ابعاد ملی ،منطقه ای و فرا منطقه ای در حالت های گوناگون اعم از اقتصاد و …..تاثیرات شگرفی خواهد گذاشت قطعا بازیگران تاثیرگذار در عزل عمران خان به خوبی از پیامدهای این مسئله آگاه بوده اند اما این رویکرد هم که همه دلایل این عزل ریشه در بازیگران خارجی دارد نمی تواند از صحت زیادی برخوردار باشد بلکه حتما باید ریشه های داخلی این ماجرا نیز بررسی شود.

نکته ی جالب در تاریخ سیاسی پاکستان این است که از زمانی که در سال 1326 این کشور توانست از سیطره هند به استقلال دست یابدتا کنون هیچ کدام از نخست وزیران صدارت 5 ساله خود را ندیده اند و عمران خان نیز از این امر مستثنی نبود و عمر صدارت او نیز به بیش از سه سال نرسید .

شخصیت عمران خان :

عمران خان یک قهرمان ورزشی در عرصه ی ملی بوده است که از این منظر برای همگان شناخته شده است اما نکته حائز اهمیت این است که در عرصه ی سیاست وی یک چهره مبتدی و کاملا نوظهور در برابر چهره های سنتی و قدرتمند پاکستان بود ،یکی از ویژگی مهم منطقه ی شبه قاره این است که احزاب بسیار تاثیر گذارند و این امر نشات گرفته شده از ساختار جالب آنها یعنی سنتی بودن آنها  است و به نوعی جایگاه از پدر به فرزند انتقال می یابد ،عمران خان توانست با فعالیت بشر دوستانه در عرصه ی حقوق بشر خود را تبدیل به یک بازیگر مهم سیاسی کند ،از این رو وی توانست با تشکیل یک حزب نام تحریک انصاف از سال 1996 تا 2018 به بازیگری بپردازد اما به دلیل نبود در دایره ی اصلی قدرت نتوانست به ایفاءکامل نقش خود پبردازد

نحوه ی به قدرت رسیدن عمران خان :

با بیان شخصیت عمران خان در این قسمت به نحوه ی به قدرت رسیدن اش خواهیم پرداخت ،در انتخابات سال 2018 رویکرد عمران خان و هم پیمان های او تغییر کرد و وی  تصمیم گرفت به صورت جدی خود و حزب اش را محک بزند ،البته در این انتخابات عمران خان حمایت بی سابقه نظامیان را از خود داشت و همچنین توانست اعضای تاثیر گذار دیگر احزاب این کشور  را نیز به حمایت از خود متقاعد کند و با همین استراتژِی توانست حائز 30 درصد از کرسی های پارلمان این کشور شود و از این همین طریق توانست دولتی را به نام دولت ائتلافی تشکیل دهد و رهبری این دولت را نیز برعهده بگیرد. یکی از دلایل مهم داخلی عزل عمران خان تحریک مخالفان و پاسخ خود به آنها از طریق همین پیروزی دولت ائتلافی تاکنون بوده است .

دلایل  داخلی عزل عمران خان :

عمران خان با تشکیل دولت ائتلافی جناح رقیب خود را بسار تحریک کرد و همین امر باعث شد تا این جناح هر اقدام و سیاست گذاری عمران خان را به شدت رصد کند و موضع گیری کند و با مهم نشان دادن این اقدامات زمینه را برای تشکیل جلسه رای عدم اعتماد فراهم کند.مشکلات و چالش های اقتصادی که عمران خان با آنها به شدت مواجه بود سبب از دست دادن وجهه ی مردمی دولت او تا حدودی شده بود این چالش ها عبارت بودند از مشکلات معشیتی ،افزایش قیمت ها، افت ارزش روپیه در برابر دلار، سقوط ارزش سهام در تالار بورس پاکستان، افول سرمایه گذاری در پاکستان و افزایش هزینه واردات کالاها . دومین ضربه این اتفاق این بود که یاران تاثیرگذار او نیز ،از وی جداشدند و قدرت چانه زنی او با جناح مخالف  کم شد و این امر سبب شد حزب مسلم لیگ و مردم پیروزان اکثریت این بحران باشند.

نگاه عمران خان به ایالات متحده :

این که ایالات متحده از حضور در هر کشور و یا رابطه با آن به دنبال کسب حداکثر منافع است یک امر واضح و مبرهن است اما حضور امریکایی ها در منطقه ی آفپاک بیش از آن که برای تثبیت قدرت خود باشد ریشه در مهار سیاست های کشور چین دارد و امریکایی ها به دنبال این اند که با فشار به کشورهای مقصد ایدئولوژی چین حضور این کشور را کم رنگ کنند.نظام سیاسی پاکستان از منظر قدرت چند لایه است و تمام قدرت در نخست وزیر خلاصه نمی شود از این رو شاید عمران  خان یک مشی مقاومت مداری در برابر امریکا در پیش گرفته بود اما دیگر بازیگران سیاسی یعنی ارتش، مجلس، رسانه و افکار عمومی پاکستان هر کدام به نقش آفرینی خود می پرداختند.نکته جالب این است که پاکستان به صورت سنتی از حامیان ایالات متحده است و طبقه ی نظامی در این کشور همواره توانسته از این مساله استفاده کند

 نگاه عمران خان به روسیه :

بعضی بر این باورند که دیدگاه های اخیر عمران خان در قبال روسیه سبب عزل وی شد اما نکته حائز اهمیت این است که این تحلیل نمی تواند بر مبنای واقعیت های میدانی صورت گرفته باشد دلیل این امر هم در این است که دیدار پوتین و وی بیش از سه ماه پیش هماهنگ شده بود و در آن زمان صحبت از اختلاف بین روسیه و اوکراین بود و هیچ مساله ای از سطح تنش بالا نبود . اما مسئله ای دیگر که که دراین  بین اهمیت دارد و به زعم برخی توطئه امریکایی بودن این مساله را روشن می کند این است که پاکستان به قطع نامه سازمان ملل متحد بر علیه روسیه رای ممتنع داده است این مدعا را رای دیگر کشورهایی همانند هند و بنگلادش به وضوح رد می کند و رابطه ی عمران خان و روس ها یک رابطه راهبردی و بر مبنای گزینه جایگزینی با ایالات متحده نبوده است

نگاه عمران خان به جمهوری اسلامی ایران :

جمهوری اسلامی ایران همواره از تشکیل دولت های قوی مردمی و باثبات در کشورهای همسایه استقبال کرده است اما این روند تغییردولت ها نباید با منافع و امنیت ملی ایران در تضاد باشد و یا اگر هم هست همواره در صدد کاهش این رخداد اقدامات جدی صورت گیرد در آخرین دیدار مقامات ایرانی و عمران خان نیز این نکته و همچنین ارتقاء سطح روابط این دو کشور در دستور کار قرار گرفت.

نگاه عمران خان به عربستان :

نگاه عمران خان به عربستان یک نگاه مشتمل بر همکاری بوده است چنان که در آخرین سفر وی به عربستان شورای عالی هماهنگی پاکستان و عربستان سعودی را با همکفری بن سلمان شکل داد تا  روابط دوجانبه خود را به لحاظ راهبردی عمق ببخشند و روابط سیاسی، اقتصادی، تجاری، دفاعی و امنیتی دو جانبه موجود را متنوع کنند. اما عربستان سعودی از نزدیکی به پاکستان هدف چالش آفرینی برای جمهوری اسلامی ایرانی دارد از این رو به دلیل هژمونی ایران سطح روابط راهبردی این دو کشور با موانعی نیز مواجه بوده است

نتیجه گیری :

در پایان این یادداشت باید مطرح کرد که کاهش دادن عزل عمران به دخالت دولت های منطقه ای و فرا منطقه ای نمی تواند به طور کامل درست باشد بلکه عوامل داخلی این مسئله نیز از اهمیت وافری برخورداری است به نظر می رسد با بی ثبات شدن مقطعی همسایگان شرقی تهدیدات مختلفی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را تهدی می کند که از آنها می توان به نهدیدات تروریستی ،انتقال مواد مخدر و چالش های دینی اشاره کرد ..