در گفت‌وگویی با سید عبدالمجید زواری مدیر اندیشکده روابط بین‌الملل به بررسی ظرفیت‌ها و تهدیدهای هوش مصنوعی بر امنیت و قدرت ملی ایران پرداخته‌ایم.اهمیت و جایگاه هوش مصنوعی بر امنیت و قدرت ملی ایران را بفرمایید.
دامنه تحولات مربوط به هوش مصنوعی آن‌قدر گسترده و سریع است که مقامات کشورهایی همچون روسیه، چین یا آمریکا حفظ هژمونی خود را منوط به دستیابی بیشتر و بهتر به این فناوری نوظهور کرده‌اند. باتوجه به پروژه‌های عظیمی که در اتحادیه اروپا، چین، رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای دیگر که در جریان است، با ادامه روند فعلی به نظر می‌رسد در آینده نزدیک شاهد وقوع جنگ سرد جدیدی با محوریت هوش مصنوعی خواهیم بود. به تعبیر بهتر هوش مصنوعی به پیشران رقابت میان ابرقدرت‌ها بدل شده و تمامی کشورهایی که سودای نقش‌آفرینی گسترده در آینده جهان را دارند، ناگزیر باید بر هوش مصنوعی مسلط باشند. اغراق نیست اگر بگوییم نظم آینده جهان بر اساس چگونگی دستیابی کشورها به این فناوری نوظهور تعیین خواهد شد. باتوجه به برتری تکنولوژیک قدرت‌های بزرگ در زمینه هوش مصنوعی، گسترش استفاده از آن ضعف و آسیب‌پذیری سایر کشورها در مقابله‌با سلطه‌طلبی کشورهای پیشرو را تشدید خواهد کرد؛ درنتیجه هوش مصنوعی را می‌توان یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار بر امنیت و قدرت کشورها در آینده نه‌چندان دور دانست. بنابراین همان‌طور که سپاهیان شجاع ایران در برهه‌ای از تاریخ این سرزمین باوجود رشادت‌های بسیار تنها به دلیل نداشتن توپ و تفنگ در چالدران شکست خوردند، در موقعیت فعلی هم مجهز نشدن به سلاح هوش مصنوعی ممکن است کشور را در برابر قدرت‌های برخوردار از این سلاح‌های مدرن‌، آسیب‌پذیر کند. ایران به عنوان کشوری که دستیابی به جایگاه ممتاز در منطقه و ارتقای قدرت خود در جهان را دنبال می‌کند، باید بیش از پیش به هوش مصنوعی توجه داشته باشد.تهدیدها و فرصت‌های هوش مصنوعی برای امنیت ملی کشور چیست؟
بررسی روندها نشان می‌دهد در افق پنج‌ساله اغلب حوزه‌ها از جمله سیاست، روابط بین‌الملل و حکمرانی تحت تأثیر هوش مصنوعی قرار خواهد گرفت. امروزه از داده‌ها به‌ عنوان نفت جدید صحبت می‌شود، بنابراین در حوزه امنیت ملی هم که دستیابی به اطلاعات، نقش کلیدی در موفقیت یا ناکامی سازمان‌ها یا نهادهای متولی امنیت دارد، بهره‌مندی و تجهیز به هوش مصنوعی می‌تواند سرعت، دقت و حجم منابع در دسترس نهادها را افزایش دهد. بر همین اساس الگوهای این سازمان‌ها تغییر کرده و به‌جای الگوهای قدیمی که عمدتاً مبتنی بر محوریت روابط  انسانی و تعاملات میان آن‌ها بود، الگوها و هنجارهای جدیدی مبتنی بر محوریت روابط انسان با ماشین، یا ماشین با ماشین شکل خواهد گرفت که می‌تواند چالش‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای پیش روی امنیت ملی کشور را شناسایی و پیش‌بینی کند. همچنین ضمن جلوگیری از غافل‌گیری نهادها و متولیان امنیت، امکان تصمیم‌گیری مناسب و به موقع را فراهم می‌کند. البته در کنار این فرصت‌ها، هوش مصنوعی همانند هر پدیده نوظهوری معایب و تهدیدهایی را دارد که توجه ویژه متولیان حوزه امنیت را می‌طلبد. از جمله آسیب‌ها، امکان نفوذ، خرابکاری یا سوءاستفاده از داده‌های سامانه‌ها توسط بازیگران رقیب یا متخاصم است که ضرورت توجه به اصول ایمنی و حفاظتی در ساختارهای مربوط را بیش از پیش پررنگ می‌کند.

تحلیلتان درباره جایگاه هوش مصنوعی در راهبردهای امنیتی سیاست خارجی ایران چیست؟
وزارت خارجه باید استفاده از هوش مصنوعی را در چند حوزه مورد توجه قرار دهد. حوزه سیاست‌گذاری، دیپلماسی عمومی، مذاکرات دو یا چند جانبه، تعامل با سازمان‌ها و معاهدات بین‌المللی، گردآوری و تحلیل اطلاعات و… مواردی است که می‌توان از آن‌ها به عنوان جعبه ابزار وزارت خارجه در حوزه هوش مصنوعی یاد کرد. در گام نخست مهم‌ترین اقدام متولیان امنیت و سیاست خارجی کشور، پذیرش ضرورت تجهیز به فناوری هوش مصنوعی و در گام بعدی، طراحی پلتفرمی برای دسترسی و تحلیل اطلاعات انبوه و بهره‌گیری از آن برای مشاوره و تصمیم‌گیری در سیاست خارجی است.

الزامات سیاست‌گذاری برای این حوزه چیست؟
می‌توان الزامات را در چند مورد نام برد. ۱- تدوین نقشه راه سیاست خارجی مبتنی بر هوش مصنوعی: اینکه می‌خواهیم به کجا برسیم و قوانین و شرایط را برای دستیابی به آن تسهیل کنیم. با وجود صحبت‌هایی که درباره به‌کارگیری هوش مصنوعی در سیاست خارجی می‌شود، اما این موضوع همانند دیگر اقدامات با ابهامات، سردرگمی و قوانین و اقدامات متناقص مواجه است. ۲- آموزش و تربیت نیروهای مرتبط با فضای جدید: متأسفانه اغلب دیپلمات‌ها و مسئولان وزارت خارجه آشنایی کافی با تحولات جدید مبتنی بر دیپلماسی دیجیتال ندارند. حتی دانشجویان دانشگاه‌ها نیز آموزشی دراین‌باره دریافت نمی‌کنند. باید نسبت به تربیت و به‌کارگیری افرادی که علاوه بر دانش پایه روابط بین‌الملل مجهز به مهارت‌های لازم در حوزه هوش مصنوعی، روان‌شناسی، عصب‌شناسی و … هستند، اقدام کرد. ۳- تولید محتوا و تقویت ادبیات و منابع لازم در این حوزه: متأسفانه در این حوزه منابع فارسی خیلی معدودی وجود دارد. ۴- گردآوری و تحلیل اطلاعات: سفارتخانه‌ها و دستگاه‌های سیاست خارجی با استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین می‌توانند به‌راحتی گزارش‌های خود را مطابق الگوهای درخواستی مرتب و اولویت‌بندی کنند. کلید توسعه موفق سیاست خارجی در حوزه هوش مصنوعی، تطبیق‌پذیری مؤثر است. بنابراین با توجه به رشد سریع هوش مصنوعی در اقتصاد، امنیت و دموکراسی، دستگاه‌های مرتبط با سیاست خارجی باید خود را با شرایط جدید در حوزه‌های مختلف از جمله امنیت و دموکراسی تطبیق دهند. ۵- دیپلماسی عمومی: افزایش آگاهی درباره پیامدهای هوش مصنوعی در روابط بین‌الملل باید به‌عنوان بخش جدیدی از فعالیت‌های ارتباطی درنظر گرفته شود. باید در برخی از حوزه‌ها با استفاده از پلتفرم‌ها به صورت خودکار به تحولات بین‌المللی یا مسائل مرتبط با سرعت بالا واکنش داد و از آن برای تحت تأثیر قرار دادن مخاطب بهره برد.