نادیا درویش، محمد هادی واعظ مهدوی

نقش آب در سیاست جهان:

 اندیشکده روابط بین الملل: کمبود منابع و مخازن آب شرب در جهان و افزایش روز افزون مصرف آب سبب ورود آب به عرصه رقابت کشور ها و سازمان ها شده است . آب به عنوان جوهراصلی بشریت و مایع حیات ،اهرم شکل دهی روابط اجتماعی و سیاسی میان گروه های اجتماعی در سراسر جهان میباشد .

هدف از این پژوهش واکاوی هیدروپلتیک آب، بیان معضلات بحران آب و ارائه راه حل در راستای به حداقل رساندن آن می باشد.

در جهان امروز، آب به عنوان یکی از موضوعات رفاهی و امنیتی در قطب سیاسی مطرح است .  به طوری که عده ای بر این باورند که جنگ های آینده و خشونت های مدنی و اجتماعی از کمبود آب و مواد غذایی ناشی خواهد شد. با عنایت به چالش هایی که در این زمینه متوجه حکومت ها می شود کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل معتقد است :”بحران آب در دنیا یک بحران حکمرانی است نه بحران کمیابی.

 در سال ۱۹۹۵ نایب رئیس بانک جهانی  اظهار داشت :”جنگ های آینده بر سر آب خواهد بود -نه نفت”.

بحران آب به ویژه در کمربند نیمه خشک و خشک جهان بیش از سایر مناطق نمایان است . عناصری چون افزایش مصرف آب به واسطه ی رشد فزاینده ی جمعیت و توسعه شهرنشینی،گسترش بخش های کشاورزی  و صنعتی ،دگرگونی های اقلیمی، تغییر الگوی بارش و ناکارآمدی سالانه توزیع الگوی مصرف سبب پیشی گرفتن مصرف آب جهانی نسبت به حجم آب های رو زمینی و زیر زمینی می شود.

بر مبنای یافته های موجود زنگ خطر بحران آب دیر گاهی است که به صدا در آمده و در آینده نیز گسترش فزاینده ای خواهد داشت.

در این میان دانش و پژوهش جغرافیایی  این وضعیت را در طیفی  از مناسبات قدرت واحد های سیاسی _فضایی  از مقیاس فرو ملی تا جهانی از همکاری تا هماوردی بررسی می کند.

هیدروپلتیک یکی از شعبات بنیادی ژئوپلتیک است که به مطالعه  و بررسی نقش آب در کنش ها و واکنش های سیاسی در مقیاس گوناگون میپردازد.

ایران نیز به جهت موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در کمربند خشک و نیمه خشک جهان و پراکندگی بارش در موقعیت زمانی و مکانی با بحران کمبود آب همواره دست و پنجه نرم می کند.

ایران همراه با بحران آب و سیاست آبی :

زاینده رود به عنوان عظیم ترین و پر آب ترین رودخانه فلات مرکزی ایران که از قعر کوه های زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه بختیاری در استان چهار محال و بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می رود و در نهایت به تالاب گاوخونی می رسد‌ و با داشتن  توانایی بسیار در زمینه های صنعت، کشاورزی  و گردشگری همراه با جمعیت کثیر از اهمیت  بسزایی  برخوردار است . بااین وجود سالهاست که کمبود آب و در نهایت خشک سالی بر این حوزه آبخیز چیره شده است .

و از آن طرف هم به گل نشستن رودخانه های کارون،کرخه، دز  و مارون در ناحیه جنوبی کشور و کاهش 65 درصدی کشت تابستانه در بخش های کشاورزی، شیلات و محیط زیست این منطقه از ایران را بیش از پیش با بحران آب مواجه کرده است .

بحران آب در ایران پیامد سلسله  چالشها و معضلات نشات گرفته  از کمبود آب و استفاده نا به جا از منابع آبی کشور است .

کمبود آب می تواند پیامد دو مکانیسم متفاوت،کمبود آب فیزیکی(عدم وجود منابع کافی و آب طبیعی برای تامین تقاضای یک منطقه) و کمبود آب اقتصادی (پیامد مدیریت ضعیف منابع آب کافی موجود است) باشد.

دغدغه ها و تنش های اصلی ایران در خصوص بحران آب تغییر پذیری اقلیمی وسیع، توزیع نامناسب آب و اولویت بعدی توسعه اقتصادی را در برمیگیرد. شایان ذکر است که با توجه به روند افزایش جمعیت و افزایش مصرف در کشور سرانه آب تجدید شده اکنون حدود “1800”مترمکعب است که در حال نزدیک شدن به “آستانه بحران” یعنی کمتر از “۱۷۰۰”مترمکعب می باشد و در حال حاضر تعداد”۱۱”استان  کشور در مرحله پایین تر ازآستانه ی مذکور قرار دارد.

چشم انداز بحران آب در آتیه ی ایران:

در سال ۱۴۰۴ نیز سرانه آب تجدید شده ی کشور به ۱۵۳۰ متر مکعب خواهد رسید و تعداد۱۳استان در مرحله بحران قرار خواهد گرفت .در این بین وضعیت استان تهران  به جهت پایتخت کشور و قطب جمعیت کشور با سرانه “۱۰۰”مترمکعب به مراتب بحرانی تر خواهد بود .

این بحران هیدروپلتیکی می تواند با پیامدهای اقتصادی _اجتماعی و زیست محیطی خود امنیت ملی را به مخاطره افکند.

و در انتها شایان ذکر است حل بحران کم آبی در سطح خرد و کلان  عزم راسخ  برای مدیریت آب، همکاری نیروهای متعهد  و متخصص، فرهنگ سازی  و اصلاح الگوی مصرف در بخش های خانگی ،کشاورزی و صنعت را می طلبد.