بهراد برزین

اندیشکده روابط بین الملل: به قطعیت میشود ادعا کنیم جنگ روسیه و اوکراین اگر مهمترین رویداد قرن جدید در جهان هم نباشد مهمترین رویداد اثر گذار در اقتصاد کل جهان پس از همه گیری کرونا محسوب میشود به شکل عجیبی شروع درگیری در اوکراین بر کل بازارهای مالی جهان اثر گذاشته و نرخ جهانی طلا و نرخ جهانی نفت و قیمت کلی دلار به سرعت تحت الشعاع این اتفاق دستخوش تغییرات شدند و رشد کرده است

⬅️ در کمترین زمان ممکن بازارهای بورس وال استریت و اروپا و آسیا واکنش نشان دادند اما بی شک در میان مدت افزایش نرخ نفت و گاز و طلا به شکل کلی اثرات بنیادینی بر اقتصاد کل جهان خواهند داشت که بعدها کم کم ظاهر میگردند اما در این بین ایران احتمالا بیشترین تاثیر را از این اتفاق تجربه خواهد نمود

بطور کلی دو عامل اولیه و مهم که بیش از هر مطلب مورد توجه است

🅰 اول افزایش نرخ نفت و ایجاد تمایل بیشتر برای تقاضای نفت به جهت پوشش خلاء در بازار بخاطر عدم عرضه نفت اوکراین و احتمالا به زودی بواسطه تحریمهای نفت و گاز روسیه خواهد بود که فعلا فروش نفت روسیه حذف گردیده است.

🅱 دوم همان اعمال تحریم های هدفمند و گسترده علیه روسیه میباشد

این دو عامل اصلی ترین عواملی خواهند بود که اثرات شان بر ایران آشکار میشود

🅰⬅️ در مورد افزایش نرخ نفت هرچند گفته میشود دور خیز قیمتها برای ثبت بر نرخ ۱۳۰ دلاری میباشد اما نکته اصلی این است در شرایط فعلی جهان شاید به بهانه جنگ اوکراین قیمت بالا رود اما حتی با پایان جنگ هم ممکن نیست به سادگی قیمت ها کاهش یابد علت هم این است که سالهای درازی است نفت به قیمت واقعی عرضه نمی شده با ترفندهای پیچیده کشورهای در راس قدرت اقتصاد جهان و در راس شان آمریکا تلاش داشتند با پایین نگاه داشتن قیمت جهانی نفت عملا به نفع اقتصاد خودشان و پیشگیری از افزایش نرخ تمام شده انرژی و مواد اولیه تولید منافع خود را حفظ کنند اما با همه گیر شدن حرکت توسعه ای در جهان از سویی دائما تقاضا افزایش می یابد و از سویی دیگر ارزش نفت به سمت واقعی شدن میرود
به عبارتی شرایط جهانی تمایل شدید بازار نفت برای واقعی شدن قیمت را بوجود اورده حال انکه با هر بهانه ای که نفت افزایش قیمت پیدا کند دیگر بعید است در شرایط فعلی جهانی به سمت کاهش دوباره قیمت متمایل گردد و این روند دائمی خواهد بود و از این پس دائما نفت میل به افزایش بها در بازار خواهد داشت تبعا هر تحول و تحرک و اتفاقی که بهانه افزایش قیمت جهانی نفت را رقم بزند به شدت برای کشور ما و اقتصاد ما مهم خواهد بود

✅ از آن سو با باز شدن فرصت جدید برای عرضه نفت و جایگزین شدن در بازار به جای کشورهای درگیر و ناتوان به عرضه نفت برای ایران فرصتی جدید را ایجاد میکند تا حداقل رشد پنجاه درصدی افزایش صادرات نفتی را تجربه کند

✅ از طرفی موضوع محصولات جانبی پتروپالایشی نیز مطرح است محصولاتی مانند قیر و مازوت و گازوئیل و بنزین و صدها محصول تولیدی پتروشیمی ها که بطور موقت بازار با کاهش عرضه این محصولات از سوی طرفین این جنگ مواجه گردیده و ناگزیر است به سمت بازار تامین کننده جایگزین برود که این فرصتی جدید است برای ایران و افزایش صادرات در این بخشها به جهان و متقاضیان خرید

⭕️ نکته مهمی که در مورد جنگ اوکراین و روسیه به شدت به مسایل ایران مرتبط میشود اعمال تحریمهای سنگین و همه جانبه علیه مسکو است تحریمهایی که به احتمال زیاد بسیار بیشتر هم خواهند گردید اولین موضوعی که به ذهن میرسد ایجاد دست برتر ایران در این شرایط در موضوع توافقات هسته ای و رفع کامل تحریمهای امریکا است

⬅️ عملا این اتفاق موجب میگردد تا آمریکایی ها کلا تمام امتیازهایشان را در مقابل ایران از دست دهند که به تفصیل علت آنرا شرح میدهم

⭕️ تهران و مسکو اخیرا پیمان راهبردی دوجانبه فراگیری را امضا کردند به علاوه اینکه مسکو همسایه ایران محسوب میشود و هرگونه تجارت و مبادلات تجاری و بازرگانی بین دو کشور به خاطر کوتاهی مسافت و وجود مرزهای خاکی و آبی مشترک بسهولت انجام میگیرد و به علاوه عقد تفاهم احداث و توسعه کریدور بازرگانی شمال – جنوب در این مورد واقعا تجارتی پرسود و ساده و ارزان خواهد بود حال اگر تهران همچنان تحریم بماند و علیه روسیه نیز تحریمی فراگیر اعمال گردد عملا میتوانند با هدف خنثی کردن تحریمها مبادلات کلان دو طرفه را شروع کنند

✅ تعداد زیادی از کشورهای هم جوار هم تبعیت از ایران و روسیه دارند که میتواند منجر شود به شکل گیری شبکه ای گسترده از کشورها که در راستای فروپاشی تحریمها تجارت همه جانبه ای را شکل خواهند داد و از آن مهمتر این است که تهران و مسکو دو کشور دارای بیشترین ذخایر گاز و نفت جهان هستند که بی هیچ شکی هرگز هیچ کشوری در دنیا نمیتواند در بازار انرژی نفت و گاز جایگزین آنها شود و اتحاد این دو کشور در این بخش اگر با تحریم متقابل غرب در بخش نفت و گاز صورت گیرد فاجعه ای بزرگ را برای کل اقتصاد غرب رقم خواهد زد

❌ البته این بدترین حالت است اینقدر هم ساده نیست اعمال تحریم نفت و گاز اما غیر ممکن هم نیست لیکن در ساده ترین حالت همکاری دو کشور در این بخش و اعمال فشار بر اقتصاد جهان با ابزار نفت و گاز میباشد و در صورت تشکیل اتحاد نفتی و به نوعی اتحاد در بازار انرژی وضعیت را از تحریم نخریدن به التماس برای فروش تبدیل کرد.

⬅️ بطور کلی در شرایط فعلی که عملا آمریکا راهی جز اعمال تحریمهای فشرده و فراگیر علیه روسیه ندارد ناچار است برای پیشگیری از شکست حتمی سیاستش مقابل روسها هر چه سریعتر حداقل ایران را از تحریم ها معاف کند والا با دست خودش فرصتی داده تا با مشارکت دو کشور عملا ساختار تحریمها نابود گردند لاجرم در شرایط فعلی که در حال رایزنی با طرف های توافق برجام است بهترین فرصت را دارد تا زودتر از این مخمصه رها شود که به معنای بالا رفتن شانس ایران در این توافق است

⬅️ اما نکته دیگر این است که با اعمال تحریم علیه روسیه توسط غرب عملا فرصتی جدید مقابل ایران قرار گرفته شده چه توافق ما به نتیجه برسد و تحریمها لغو گردند چه توافق نهایی نشود در هر حالت به نفع ما خواهد بود و در هر حالت به شکلی مختص به خودش منافع ما حفظ میشود

✅ اگر توافق عملی نگردد که عرض شد به سادگی با اتخاذ همکاری راهبردی بدون نگرانی ازتحریم ثانویه بین دو کشور عملا یک بازار جدید و عظیم پیش روی مان ایجاد میشود که رسما تحریمها را خنثی میکنیم اما بفرض توافق و لغو تحریمها به خاطر وجود توافق راهبردی بین دو کشور توسط بخش خصوصی دو کشور بدون نگرانی از تحریم های ثانویه و تبعات تجارت در تحریم اما به شکل محدود تجارت مان ادامه میابد لیکن در خیلی بخشها که تحریم مستقیم است مثل نفت و… ناچاریم با مسکو مبادلات نکنیم در عوض بازار جانبی در این بخشها با سایر کشورها به عنوان جایگزین مسکو در بازار جهانی را بدست خواهیم آورد.

⬅️ نکته اصلی و مهم مرتبط به ایران در این اتفاق همانا نقش تامین کنندگی ایران است به عنوان جایگزین روسیه و اوکراین در بازارهای جهانی هر چند میشود برآورد کرد واکنشهای غرب و مجمع سازمان ملل علیه مسکو میتواند منجر شود به فروپاشی نظام فعلی جهانی و شکل گیری نظامی جدید در جهان که در جای خود قابل بحث است ولیکن در شرایط فعلی و برای حداقل چندین سال متوالی با همین شرایط کنونی میشود پیش بینی نمود فرصتهای جدیدی پیش روی بازار های صادرات ایران باز میگردد

✅ هم بابت صادرات نفت خام

✅ هم بابت صادرات محصولات جانبی پتروپالایشی

✅ و از همه مهمتر فرصتهای جدید صادرات دائمی گاز

⭕️ هند کشوری مهم و بازاری بسیار مهم است هرچند در قیاس با چین رتبه ای پایین تر دارد اما به هر حال به خاطر وسعتش و جمعیت بالایی که دارد و آینده اقتصادی اش به عنوان دومین قدرت بزرگ جهان در آینده بعد چین مطرح است هند به دقت مراقب است درگیر بازی های سیاسی منطقه ای و جهانی نشود
بر همین اساس هم با آنکه تلاش دارد جناح مستقل خود را در برابر آمریکا و غرب حفظ کند در عین حال هرگز در بحث مقاومت هیچ تمایلی به نزدیکی یا اعمال نظر پیرامون مواضع چین و کشورهای دیگر منطقه نداشته است هرچند هرکجا منافع ملی اش ایجاب میکرده هر معامله ای را انجام داده اما دقت داشته به خاطر حمایت از کشوری در مقابل آمریکا و تحریمها قرار نگیرد

⬅️ هند به سرعت به سمت مدرن شدن میرود و بزودی ناچار است جزو واردکنندگان مهم گاز و مصرف کننده گاز شهری شود هند به تنهایی قادر است به اندازه کل منطقه یورو ؛ مصرف کننده گاز باشد پس واقعا مشتری مهم و راهبردی محسوب میشود و بی شک کشوری که اصلی ترین تامین کننده گاز هند گردد از قبال آن میتواند منافع سرشاری بابت مبادلات دیگر تجاری کسب کند و به دقت ثبات و امنیتش مد نظر هند قرار گیرد اتفاق اخیر فرصتش را ایجاد کرده تا ایران دورخیز کند برای آینده همکاری انرژی با هند در بحث گاز صد درصد موفقیت در تامین عقد تفاهم نامه بلند مدت تامین گاز هند و احداث زیرساختهای انتقال گاز به هند میتواند موجب تسهیل قرارداد تامین گاز چین و سایر کشورهای کوچک آسیای شرقی را نیز در پی داشته باشد زیرا با سازوکار زیر ساخت موجود انتقال گاز به هند عملا نیمی از مسیر انتقال گاز به سایر کشورهای شرق آسیا محقق گردیده است

⭕️ در بخش معادن و منابع طبیعی نیز بی شک تحریمهای روسیه فرصت های جدید پیش روی بازار ایران باز میکند روسیه جزو یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر منابع طبیعی جهان است و تبعا جزو دو سه کشور اول تامین کننده منابع معدنی و مواد اولیه لیکن فارغ از تمام این موارد در بحث سرمایه گذاری خارجی با اعمال تحریمها علیه مسکو عملا مسکو که با داشتن سرمایه های کلان و سرمایه گذاران بزرگ دنبال سرمایه گذاریهای خارجی بود با محدودیت مواجه خواهد شد و بواسطه پیمان راهبردی که از قبل با ایران بسته بهترین گزینه پیش رویش انتقال سرمایه گذاریهای بزرگ در ایران برایشان خواهد بود

👈 در آخر جهت پیشگیری از هر شائبه و سوء تفاهمی متذکر میشوم با آنکه واقعا ما نیز از جنگ متنفریم و آرزو داشتیم موضوع اوکراین به شکل دیگری پیش میرفت نه با جنگ و امید داریم زودتر این جنگ پایان گیرد و حتی راضی نیستیم هیچ ملتی حتی یک روز سختی تحریم را تحمل کند اما آنچه ارائه کردیم تبعات جبری اتفاقات است هر اتفاق هر رویداد هر جریانی فارغ از درست یا غلط و خوب یا بد بودنش تبعاتی جبری دارد و اثرات موضعی بر دیگران میگذارد آنچه ارائه شد بخشی از احتمال تاثیرات این اتفاقات بر اقتصاد کشور ما بود

❌ هر چند در ظاهر تماما عوارض و تاثیرات به نفع مان است اما دلیل نمیشود ما مشتاق این باشیم این اتفاقات روی دهند یا شدت گیرد به هر حال اوکراین مواضعی را اتخاذ کرد و روسیه نیز این تصمیم را گرفت اما چه بخواهیم چه نخواهیم این رویداد این تاثیرات را در کشور ما و اقتصاد ما و فرصتهایی را پیش روی ما خواهد گذارد که امیدواریم بتوانیم استفاده بهینه را از آن ببریم و ذکر این نکته نیز لازم است که روسیه شریک تجاری مثبتی نیست و معلوم نیست در مقابل تحریم ها چه تصمیماتی اتخاذ نماید .