منصور باقدم
اندیشکده روابط بین الملل: خاورمیانه در دورههای تاریخی خود تحولات گوناگونی را پشت سرگذاشته است در دوره جدید پس از تحولات جنگ جهانی دوم و دول پیروز جنگ در حمایت از یهودیان جهان تصمیم به تشکیل کشوری جدید به نام اسرائیل در منطقه خاورمیانه گرفتند. اعلام استقلال اسرائیل در ۱۴ مه سال ۱۹۴۸ به عنوان یک کشور جدید در منطقه خاورمیانه سرآغاز اختلافات و تعارضات منطقهای، موضعگیریها و تمایلات سیاسی گاهاً متفاوت و متعارض کشورهای منطقه بوده است و در نهایت موجب شعله ور شدن آتش جنگ میان اعراب و اسرائیل گردید به طوری که به صورت رسمی ۴ بار در سالهای ۱۹۴۸، ۱۹۵۶، ۱۹۶۷ و ۱۹۷۳ با اسرائیل وارد جنگ شدند، به جز در یک مورد که موفقیت جزئی داشتند در بقیه موارد شکست خوردند. در ادامه، حمایت های مستمر ایالات متحده آمریکا به عنوان بازیگر قدرتمند جهانی و ترس کشورهای عربی منطقه از شکست های دیگر در آینده، کشورهای منطقه را به سمت صلح و در گام بعد به رسمیت شناختن اسرائیل پیش برد به صورتی که مسئله فلسطین را یک مسئله تمام شده قلمداد کردند.
اما با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 تحولات جدیدی در حوزه منطقه خاورمیانه رخ داد، رهبران کشور جمهوری اسلامی ایران در حوزه منطقه از به رسمیت شناختن اسرائیل خودداری کردند و خود را حامی مردم و آرمان فلسطین خواندند، در عرصه بین الملل نیز، آمریکا را به عنوان یک کشور سلطهگر جهانی که در امور کشورهای منطقه دخالت میکند و بی قید و شرط از اسرائیل حمایت می کند مورد انتقاد قرار دادند. بدین ترتیب در سال های بعد در منطقه خاورمیانه دولت های محور مقاومت در مقابله با اسرائیل شکل گرفت و ثمره این تحولات ایجاد جنبش ها گروه های مقاومت اسلامی در لبنان ، فلسطین و غیره بود.
با شروع جنگ، بین حزب الله لبنان و اسرائیل که 33 روز به طول انجامید ضرباتی که بر ارتش اسرائیل وارد شد، هیمنه قدرت ارتش اسرائیل فرو ریخت و دیدگاه شکست ناپذیری اسرائیل را از بین برد.
در روز شنبه 7 اکتبر2023 و با آغاز عملیات (طوفان الاقصی) به صورت ناگهانی و همه جانبه توسط نیروهای مقاومت حماس علیه مواضع اسرائیل، غافلگیری و ایجاد تلفات بر ارتش اسرائیل، تحولات منطقه ای را برهم زد و به دولت های منطقه و جهان اثبات نمود بازیگرانی مانند حماس که گاهاً به رسمیت هم شناخته نمیشوند، میتوانند سرآغاز تغییرات جدید و مهمی باشند چرا که در ساعات اولیه این حمله شاهد بهت و حیرت کابینه نتانیاهو و عدم آمادگی لازم جهت مقابله با نیروهای مقاومت بودهایم، این امر خود نشان از ضعف و شکست اطلاعاتی نیروهای نظامی و کابین نتانیاهو بوده است. لذا ادعای اسرائیل را مبنی بر تشکیل دولت قوی در خاورمیانه صراحتاً زیر سوال برد.
از زمان تاسیس اسراییل شاهد درگیریهای زیادی میان فلسطین و اسرائیل بودهایم اما درگیری اخیر در 70 سال گذشته به چند دلیل اهمیت فراوانی دارد؛ اول اینکه موضع مقاومت و جنبش حماس از موضع دفاعی به موضع حمله تغییر کرده است. دوم در شکل و شیوه جنگ تغییرات به مراتب نوینی رخ داده چرا که در سالهای قبل تصاویری از نهضت فلسطین منتشر میشد که مردم با سنگ به مقاومت علیه نیروهای رژیم اشغالگر دست میزدند اما امروز جبهه مقاومت با یک چرخش بسیار متفاوت و فاحش در تجهیزات نظامی از راکت و سلاح پیشرفته جنگی و موشک و پهباد بهره میبرد. سوم جنگ اخیر نشان داد که حماس با استفاده از تاکتیکهای نظامی و حتی برنامهریزیهای دقیق و عملیات سرّی سعی در برهم زدن معادلات کرده است به طوری که سازمان جاسوسی اسرائیل حتی پیش بینی چنین حمله ای را نمیکرد. چهارم ، که میتوان گفت مهمترین مسئله میباشد، آن هم زنده کردن دوباره روح آزادیخواهی و مقاومت در دل مردم فلسطین بوده است چرا که در تمامی این سالها ابتکار عمل در دست اسرائیل و متحدانش بوده است اما با عملیات پیش دستانه ای که حماس طراحی کرد و تلفات سنگینی که به ارتش اسرائیل وارد گردید روحیه شکست ناپذیری ارتش اسراییل را درهم شکست.
در نهایت پیامد این جنگ در در عرصه منطقه ای در آینده روابط کشورهای منطقه با اسرائیل اثر گذار خواهد بود، زیرا دقیقاً در زمانی که اسرائیل به دنبال عادیسازی روابط خود با دولت های منطقه خاورمیانه بوده است جنبشی مانند حماس با جغرافیا و امکانات محدود خود ثابت کرد که توان ضربه زدن به ارتش پیشرفته اسراییل را دارد. لذا جنگ مقاومت حماس در مقابل اسرائیل میتواند سرآغاز تحولات جدید در منطقه گردد و حتی کشورهای عربی و غیره که به دنبال عادیسازی روابط خود با اسرائیل بودهاند در مورد روابطشان تجدید نظر کنند. اما آنچه که حائز اهمیت است بازگشت روحیه مقاومت و نوید پیروزی در دل فلسطینیهاست به طوری که حتی اگر این عملیات با شکست نیروهای مقاومت به اتمام برسد این شکست سرآغاز طراحی عملیاتهای پیچیدهتر و مجهزتر از قبل خواهد شد که میتواند موجب تغییرات گستردهای در منطقه خاورمیانه و بلوک بندی های سیاسی جدید و متفاوتی باشد.