محمدهادی واعظ مهدوی ، نادیا درویش

اهمیت ایران در خاورمیانه

اندیشکده روابط بین الملل: ایران به لحاظ جغرافیایی و فرهنگی قلب خاورمیانه تلقی می شود عقبه تاریخی ایران بلاخص پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بازتاب آن ، مضاف بر آن قابلیت های اقتصادی و علمی ایران سبب تاثیر گزاری بالقوه هر چه بیش تر در منطقه و جرعه ی بسیاری از تحولات جهانی شده است .

ایران به عنوان شاهراه ارتباطی میان شرق و غرب بوده است این نقش ارتباطی میان قاره ای و مجاورت با خلیج فارس و تنگه هرمز که محل ترانزیت محموله های نفتی است بر اهمیت و نقش ایران بیش از پیش افزوده است از بارزترین ویژگی این سرزمین استقرار آن در منطقه ای حائل است که بدان نقش برجسته گذرگاهی بخشیده است گذرگاهی میان قاره های بزرگ جهان در قعر قلمرو جغرافیایی میان چند حوزه دیرینه به سبب همین نقش ایران و تعاملات دولتها مسیرهای ارتباطی چه به صورت زمینی _دریایی و در سده های اخیر هوایی از این سرزمین و حواشی آن عبور  می کرده است .جاده ابریشم و تجارت ادویه و اجناس مایجتاج عالم شرق و غرب کهن بوده است که چین و شبه قاره هند را به اروپا متصل می ساخت از دیرباز نقش چشمگیری به این سرزمین داده است و اکنون با افزایش راه های دریایی و نیز استخراج منابع عظیم انرژی خلیج فارس به عرصه رقابت میان قدرت های بزرگ دریایی تبدیل شده است .

از سوی دیگر نیز کشف ذخایر  عظیم سوخت های فسیلی در منطقه خلیج فارس سبب تردد هر روزه تعداد زیادی شناور حامل سوخی از خلیج فارس و تنگه هرمز شده است

اما همسایگی ایران با کشور های عربی و چالشهای سیاسی با همسایگان استراتژیک امنیت جمهوری اسلامی ایران را با موجی از تهدید و تشویش مواجه میکند.

اهمیت خلیج فارس و تنگه هرمز برای امنیت ملی ایران

    خلیج فارس به عنوان یک راه آبی و دریایی از همان سپیده دم تاریخ ارزش فراوانی داشته و به مثابه برخوردگاه تمدن های بزرگ خاورباستان پیشینه ای چندین هزار ساله دارد «خلیج فارس،با 565میلیارد بشکه نفت خود که معادل 63درصد کل ذخایر نفتی شناخته شده جهان است،7/30 تریلیون مترمکعب گاز طبیعی که برابر 5/28 درصد کل ذخایر شناخته شده گاز دنیاست، بی تردید بزرگترین و مهم ترین انبار انرژی جهان محسوب می شود. این موفقیت برای دهه های طولانی در قرن آینده دوام خواهد داشت… عامل عمده ای که نفت و گاز خلیج فارس را برای ایالات متحده، اروپای غربی و ژاپن بسیار حیاتی می سازد،دشواری بسیار در جایگزین ساختن نفت و گاز وارداتی منطقه توسط منابع دیگر انرژی مانند زمین، خورشید، دریا و هیدروژن است

در سال های اخیر علی رغم داغ شدن بازار کشیدن لوله های نفت در این منطقه به کناره های دریای سرخ، این منطقه همچنان اهمیت سیاسی و اقتصادی و ترانزیتی خود را در سطح بالایی حفظ کرده است. «همان گونه که خون در آب های دریا کوسه ها را برمی انگیزاند، بوی نفت هم شرکت های انحصارگر را به سوی خاورمیانه کشاند، روشن بود که نفت، سرزمین های جنوب خلیج فارس را هم بیش از پیش به گردباد بازی ها و هماوردی ها سیاسی امپریالیسم گرفتار خواهد کرد

در پی جنگ جهانی دوم و بالا گرفتن خسارات و هزینه های جنگ و نیز گسترش سلطه آمریکا در عرصه جهانی لزوم توجه به این منطقه در دستور کار سیاستمداران واشنگتن قرار گرفت. « در اوایل دوران صنعتی شدن و تا نیمه دوم قرن بیستم به تدریج نقش نفت در تأمین انرژی جهان افزایش یافته است و اینک مقام اول را در تأمین امنیت انرژی جهان داراست

اهمیت خلیج فارس برای آمریکاییان از آن جهت است که:

1. منطقه خلیج فارس دارای بزرگ ترین ذخایر نفت است.
2. خلیج فارس به لحاظ استراتژیک، دنباله اقیانوس هند است.
3. خلیج فارس با درگیری های اعراب و اسرائیل پیوند خورده است.
4. احساس خطر از ناحیه اسلام سیاسی در کشورهای منطقه و روند روزافزون آن.
5. وابستگی چرخ صنعت غرب به امنیت ترانزیت نفتی در این منطقه.

    در دهه60 طرحی با عنوان دکترین دو ستونی برای تأمین منافع ملی آمریکا در منطقه توسط نیکسون مطرح شد. بر اساس این دکترین ایران نقش«ستون نظامی» و عربستان سعودی نقش «ستون مالی» را بازی می کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و نیز فزون طلبی های صدام حسین، دگرگونی تازه ای در این سیاست پدید آمد.

    عمده ترین کالاهای صادراتی کشورهای خلیج فارس نفت است. و در مقابل سیل محصولات وارداتی اقتصاد این کشورها را به شدت وابسته به نفت و غربیان کرده است. دلیل دیگر اهمیت کشورهای منطقه برای کشورهای صنعتی بازار مصرف بسیار بالا است که از این طریق میتوانند هر چه بیش تر دلارهای نفتی را دوباره به کشور خود بازگردانند. نتیجه سریع تحول در ایران و بالتبع کشورهای حاشیه خلیج فارس تغییر نگرش سریع و غیر مترقبه غرب به حاشیه جنوبی خلیج فارس و شیخ نشین های جزیره العرب با منابع عظیم نفت و گاز، آن بود. منطقه ای که بر اثر انعکاس تحولات انقلاب ایران تزلزل در ارکان حکومت و رژیم های وابسته به غرب آنها به وجود آمد و منافع غرب را مورد تهدید قرار داده بود. در پاسخ به این تحولات آمریکا استرتژی خود را بر مبنای حفظ منافع خود و جلوگیری از فروریختن رژیم های منطقه طراحی کرد. بر اساس این استراتژی رژیم های مزبور را باید از خطر سقوط نجات داد و انعکاس وسیع اثرات انقلاب اسلامی ایران را در آن ها خنثی و نیز، خلأ نظامی ناشی از خروج ایران از پیمان امنیتی منطقه را (در دکترین نیکسون) به نحوی پر کرد.

    خلیج فارس در میان مناطقی که در بخش معروف به خاورمیانه، به عنوان مناطق ژئوپولیتیک جداگانه و متمایز از دیگران وجود دارد، مدل منحصر به فردی از یک منطقه ژئوپولیتیک را ارئه می دهد. این منطقه شامل ملت هایی است که از نظر فرهنگی متفاوت هستند ولی از نظر مشغله های سیاسی، استراتژیک و اقتصادی هماهنگی و تجاسن دارند. این منطقه شامل کشورهای ایران، عراق، عربستان سعودی، عمان، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین است. پاکستان نیز به دلیل نزدیکی جغرافیایی و مبادله گسترده بازرگانی علایق زیادی در این منطقه دارد و می توان آن را در ادامه ژئوپولیتیک خلیج فارس محسوب کرد.

راهکار های حفظ موقعیت ایران

تراکم کشورهای نفت خیز در حاشیه خلیج فارس و نا به سامانی تشنج در اوضاع داخلی کشور ها و متکی بودن  به قدرت  خارجی چون آمریکا و اسرائیل  موجبات ناامنی برای ایران را فراهم آورده اند و منطقه را به پایگاه استواری برای استراتژیک آمریکا تبدیل  نموده اند.

وجود روابط خصمانه و عاری از دوستی این کشورها با ایران و تشکیل شورای همکاری خلیج فارس علیه ایران سبب جسورتر شدن دشمنان ایران شده است.

ایران به عنوان بزرگترین کشور خلیج فارس و یکی از اثر بخش ترین بازیگران در منطقه با استفاده از ایجاد پیوند ها و برقراری روابط دوستانه با کشور های حاشیه خلیج فارس موقعیت بکر ژئوپلتیک ، ژئواستراتژیک  و ژئواکونومیک خود را تثبیت نماید من حیث المجموع این برقراری ارتباط به عنوان بهترین راهکار در جهت رهایی از مخمصه های آمریکا باشد برقراری ارتباط دوستانه و عاری از توطئه و دسیسه نیاز مند  طراحی فضایی بر  پایه مولفه ی حسن نیت طرفین و اعتماد دول به درک  اشتراکات منافع و خطر تهدیدات مشترک می باشد. و این عمل می تواند در فرجام به انعقاد پیمان دسته جمعی جهت تحقق اهداف و آمال آنان  منتهی شود

 در پایان  حفظ موقعیت ایران در منطقه آگاهی و بهره برداری از فرصت های پدید آمده را می طلبد اگر نتوانیم با هوشمندی از فرصت های پدید آمده و تحرکات مفید برخی دولت ها به نفع خود استفاده کنیم در نهایت دردمندی و نگرانی باید گفت که ممکن است لطمه های جبران ناپذیری بر پیکر میهن ما وارد آید برای برکنار ماندن از این لطمات و ترکش ها، باید آگاهی های خود را به کار گیریم و با شناخت واقعیت ها ، امکانات و محدودیت ها به گونه ای عمل کنیم که منافع ملی مان حکم می کند .