پدرام جهانشاهی

اندیشکده روابط بین الملل: اوکراین که روزگاری از کشور های عضو اتحاد جماهیر شوروی بود و بعد از فروپاشی نیز همواره در اتخاذ تصمیم گیری های مهم ملی با گرایش های فکری نزدیک به روسیه بود و روسیه در این کشور از نفوذ بالایی برخوردار بود؛ سر انجام با تحولات اوکراین در سال 2014 سرنوشت این کشور به نحوی دیگر رقم خورد؛ قدرت گرفتن تفکر گرایش به غرب باعث ایجاد بحران هایی برای اوکراین از سوی کرملین شد. در این یادداشت سعی بر این شده است که حساسیت ذهنی حاکمان روسیه علی الخصوص پوتین به عنوان بالاترین مقام اجرایی روسیه در سده 21 میلادی نسبت به تحرکات ناتو و احساس قدرت و مالکیت کرملین درباره سرزمین های جدا شده از اتحاد جماهیر شوروی و واکنش غرب نسبت به این مسئله مورد بررسی قرار گیرد.

اوکراین کشوری با وسعت 603628 کیلومتر مربع دومین کشور بزرگ اروپای شرقی بعد از روسیه میباشد. دارای جمعیت ۴۳٫۶ میلیونی است که هشتمین کشور اروپا از نظر جمعیت است. پایتخت و بزرگ‌ترین شهر آن کی‌یف است.این کشور دارای تمدن و تاریخ پرفراز و نشیبی است. جدایی از شوروی ، انقلاب نارنجی ، بحران 2014 و بحران 2022 از جمله وقایع مهم سده اخیر این کشور است. تا قبل از جنگ اوکراین و روسیه در سال ۲۰۲۲، این کشور رشد اقتصادی قابل توجهی داشت و صادرات غلات و مواد معدنی و غیره به قوی تر شدن اقتصاد اوکراین کمک می‌کرد. اما پس از حملات روسیه به این کشور، سطح فقر بالا می‌رود با خسارت‌های مالی و عظیم وارد شده به این کشور اقتصاد دچار مشکلات شدیدی می‌شود.

پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی به دنبال علاقه رهبران جدید حزب کمونیست به اقتصاد آزاد، تاریخ جدیدی در حوزه اروپای شرقی و قفقاز رقم خورد. درست چند روز قبل از این فروپاشی شوروی، یلتسین اولین رهبر کشور روسیه در تاریخ 8 دسامبر 1991 در یک نشست محرمانه با لئونید کراوچوک رئیس جمهور اوکراین و استانیسلاو شوشکویچ رئیس جمهور بلاروس پیمانی را امضا کردند که بر اساس آن کشور های مستقل همسو شکل گرفت؛ سر انجام در تاریخ 25 دسامبر 1991 گورباچوف از قدرت کناره گیری کرد و شوروی از هم پاشید. رهبر اصلاح گرا جدید روسیه با نگاه مثبت به غرب و ورود به بازار آزاد دست به سریعترین اصلاحات اقتصادی و خصوصی سازی زد که در نتیجه منجر به کاهش در آمد دولت و ورشکستگی روسیه در سال 1998 شد. در این برهه یلتسین دیگر از محبوبیت چندانی برخوردار نبود و فقر به شدت گسترش یافته بود که در نهایت مجبور شد در اخرین ساعات سال 1999از قدرت کناره گیری کند و قدرت را به نخست وزیر خود ولادیمیر پوتین از افسران سابق کا گ ب واگذار کند. چند ماه بعد سرهنگ دوم ولادیمیر پوتین در انتخابات با کسب حداکثر آرا از رقبای خود عبور کرد و به صورت قانونی زمام امور را به دست گرفت. پوتین که توانسته بود با اصلاح ساختار اقتصادی به رشد اقتصادی مطلوب در روسیه برسد دارای محبوبیت فراوانی گشت. او هم زمان با شکوفایی اقتصادی حاصل از اصلاحات اقتصادی و افزایش قیمت های حامل انرژی در دنیا بود، هرگونه تهدید نظامی و امنیتی را به شدت پیگیری و سرکوب میکرد؛ از جمله میتوان به سرکوب ایچکریا در جنگ دوم چچن اشاره کرد. به نظر میرسد پوتین در اوایل دومین دوره ریاست جمهوری خود (2004) که در پی افکار یلتسین به دنبال برقرای ارتباط سازنده با غرب و توسعه اقتصاد آزاد بود از آن نا امید گشت و سیاست های خود را چه در زمان ریاست جمهوری و چه زمان نخست وزیری رادیکال تر نمود. او که تاب هیچ گونه تحرک نظامی در منطقه را نداشت سر انجام در 18 اوت 2008 وارد جنگ با گرجستان شد. این جنگ که به مدت نه روز به طول انجامید سرانجام با پیروزی روسیه ، گرجستان دو منطقه خود، آبخازیا و اوستیای جنوبی را از دست داد.

اما واکنش غرب (اتحادیه اروپا ، کشور های عضو ناتو و ایالات متحده) نسبت به این اقدام جای بررسی بسیار داشت تا بتوان به یک رفتار شناسی و یک تحلیل هدفمند از کرملین و کاخ سفید نسبت به اقدامات آینده روسیه درباره موضع گیری مجدد نسبت به اوکراین دست یافت. درست در این برهه زمانی که گرجستان آماج حملات شدید از سوی همسایه قدرتمند خود بود  غرب با واکنشی بسیار سطحی فقط به دادن بیانیه و محکوم کردن این حمله نظامی بسنده کرد و از همه جالب تر نتیجه جنگ بود که طبق گزارش تهیه شده از سوی اتحادیه اروپا گرجستان به خاطر آغاز جنگ محکوم و از روسیه فقط انتقاد شد.

در سال 2014 در پی انقلاب اوکراین یانوکویچ رئیس جمهور مورد حمایت روسیه از قدرت برکنار و اولکساندر تورچینوف به طور موقت رئیس جمهور انقلابی اوکراین شد. در این برهه که روسیه از به قدرت رسیدن افراد با گرایش سیاسی نزدیک به غرب، منافع خود را در خطر میدید با اعزام نیروهای نظامی به شبه جزیزه کریمه سعی بر ایجاد منطقه امن برای خود کرد. درست در این زمان پارلمان اوکراین سرگئی آکسینوف را به عنوان رئیس دولت خود مختار کریمه انتخاب کرد که او پس از به قدرت رسیدن اعلام کرد دولت جدید اوکراین را قبول ندارد و از روسیه درخواست حمایت کرد. در نتیجه در 16 مارس 2014 کریمه با برگزاری یک همه پرسی قانونی با اکثریت آرا به فدراسیون روسیه پیوست؛ اما در مقابل واکنش غرب نسبت به این مسئله مجدد ابراز نگرانی و محکومیت لفظی بود و آمریکا این اقدام را اشغال نظامی نامید و اوکراین کمپین نخریدن اجناس روسی را به راه انداخت و در همان سال پارلمان اوکراین رای به عضویت در ناتو داد .

اوکراین که رفته رفته با سر کار آمدن دولت های جدید از روسیه فاصله بیشتری میگرفت و به سمت غرب میرفت و خطر رسیدن ناتو به مرز های روسیه بیشتر میشد این تنش ها از سال 2014 تا کنون (2022) پا برجا ماند. روسیه دیگر اوکراین را حائل خود با ناتو تصور نمیکرد و سعی بر ایجاد یک منطقه حائل بین خود و اوکراین کرد که این بحران با جدی شدن پیوستن اوکراین به ناتو در سال 2022 سر انجام باعث شد در 24 فوریه 2022 روسیه تهاجم وسیعی به خاک اوکراین آغاز کند که این عملیات بزرگ ترین حمله نظامی متعارف به خاک اروپا از زمان جنگ جهانی دوم است. البته این آمادگی نظامی از سال 2021 شروع شد و حتی پوتین با نوشتن مقاله «وحدت تاریخی روس ها و اوکراینی ها » دیدگاه خود را مطرح کرده بود.

اما این حمله نظامی که تاکنون منجر به برگزاری همه پرسی در چهار منطقه اوکراین ( دونتسک ، لوهانسک ، خرسون و زاپوریژیا) و الحاق آن ها به روسیه شده است و ضربه شدیدی به زیر ساخت های کشور اوکراین وارد کرده است ، از سوی غرب به عنوان یک متحد استراتژیک محکوم اعلام شد و ایالات متحده و اروپا فقط به ارسال کمک به اوکراین و اعلام تحریم علیه روسیه بسنده کردند حتی ناتو با در خواست عضویت اوکراین موافقت نکرد.

اگر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین مسئله گرجستان و کریمه را با دقت بررسی میکرد ، احتمالا در این برهه زمانی کیف سیاستی دیگری را اتخاذ میکرد. با بررسی سیر گسترش ناتو و اقدامات صورت گرفته میتوان به این نتیجه رسید که کشور های اروپایی و ایالات متحده به دلیل قدرت برتر روسیه در حوزه انرژی ، تسلیحاتی از جمله داشتن سلاح بازدارنده هسته و عضویت در شورای امنیت تلاشی جدی برای نجات هم پیمانان خود در برهه های حساس نمیکنند . چرا که چه در بحران گرجستان چه بحران اوکراین از سال 2014 تا کنون (2022)  شاهد واکنش جدی از سوی هیچ یک ار اعضای ناتو در قبال حملات کوبنده و جدی کرملین نبودیم و اکنون که قریب به چندین ماه از تهاجم گسترده روسیه میگذرد، اتحادیه اروپا به فکر زمستان سرد 2023 و تحریم انرژی از سوی روسیه است.