واینک شیوع؛ عامل بیولوژیکی و بیوتروریسم، به عنوان عنصری مافوق طبیعی در جنگهای نامتقارن معاصر و آینده

نویسنده:حسین اژدر(پارسا)

 مقدمه

اندیشکده روابط بین الملل: در ابتدا  این مبحث سعی در ایجاد دیدی روشن از جنگ بیولوژیکی و بیوتروریسم خواهیم داشت تا با دیدی روشن به تحلیل عوامل جنگ بیولوژیکی وتاثیر آن بر درگیر های مسلحانه و نامتقارن آینده بپردازیم.

بيوتروريسم، به هرگونه اقدام وحشت زا و آسيب رسان گفته مي شود كه با استفاده از آزادسازي يا انتشار عمدي عوامل بيولوژيك شديداً بيماري زا، شامل انواعي از ميكروارگانيسم ها و يا سموم بيولوژيك انجام مي پذيرد.

به كارگيري اين عوامل بيولوژيك مخرب که ممكن است در قالب جنگ افزارهاي نظامي همچون: پرتابه هایی با کلاهک بیولوژیکی، حشرات، کیسه های مخصوص حمل عوامل شیمیایی یا بیولوژیکی،جاسوسان و مزدوران و… انجام شود که بسیار آسان مینماید.

در عین حال استفاده از عوامل شیمیایی در جنگ شامل مشکلاتی از جمله حمل نگهداری و بکارگیری سخت تر، نیمه عمر کوتاه تر، خطر نشت بیشتر، تأثیر محدودتر و قابلیت ردیابی بیشتر خود باعث سوق دادن علایق تروریسم از جنگ شیمیایی به جنگ بیولوژیکی شده است.

همچنان که میدانیم اگرچه عامل شیمیایی و درواقع جنگ شمیایی در میدان جنگ به عنوان گزینه موفقی مطرح است ولی از آن جا که از سال 1935 کنوانسیون ممنوعیت بکارگیری آنها در ژنو به امضای اکثر کشورهای جهان رسیده کشورهای متخاصم با احتیاط زیادی اقدام به بکارگیری آن می کنند، چرا که علاوه بر آن و حتی با چراغ سبز قدرت های بزرگ جهانی باز هم استفاده از تسلیحات شیمیایی با توجه به قابل رهگیری بودن موجب فشار زیادی از سوی افکار عمومی جهانیان خواهد بود در عینی که عوامل بیولوژیکی به دلیل قابلیت رهگیری کم چنین عواقبی را کمتر در بر خواهد داشت.

 و البته در أنواع جنگ بیولوژیکی به هرنوع وسيله اي كه به منظور انتشار عمدي ارگانيسم هاي مولد بيماري يا فرآورده هاي بيولوژيك با هدف آسيب و كشتار به كار برده مي شود، جنگ افزار بيولوژيك گفته مي شود و معمولا به عنوان بخشي از سلاح هاي كشتار جمعي شناخته مي گردد.

بر اساس مادّه ي 23 و24 معاهده ي 1907 لاهه و بند 2 مادّه ي 35 پروتكل1977منع قانون استفاده از سلاح هاي بيوتروريستي و بند 20،2 و1 مادّه ي 8 اساسنامه ي ديوان كيفري بين المللي با موضوع منع استفاده از سلاح هاي نامتعارف در مخاصمات بين المللي و كنوانسيون منع استفاده از سلاح هاي بيولوژيك1972 و موافقتنامه ي 1925 ژنو و كنوانسيون منع توسعه، توليد و انباشت سلاح هاي زيستي 1972 و از منظر حقوق بشردوستانه ي بين المللي و قاعده ي حفظ نظم بين المللي، اقدام هایی از این قبیل از سوی سازمانهای بین الملل و منابع حقوقی و حقوق بشری بین المللی مضموم و محکوم محسوب میشوند.

 کلمات کلیدی: جنگ نامتقارن،جنگ بیولوژیک،بیو تروریسم،انواع جنگ،عامل میکروبی،شیوع.

 تعاریف و آموزه ها

 در نگاهی اجمالی جنگ بیولوژیک و بیوتروریسم همانا عبارت است از استفاده تهاجمی و عمدی با مقاصد درگیرکردن طرف مقابل درگیری با نتایج منفی و بدخیم و در نهایت زمین گیرکردن وی به شکلی فراگیر و اپیدمیک توسط عوامل بیماری زا با قدرت شیوع بالا.

برای بهره بردن از این راهبرد، استفاده ی بهینه ازعوامل بیولوژیکی و زیستی، اعم از باکتری‌ها، ویروس‌ها، گیاهان، حیوانات و حشرات ناقل و همچنین تسلیحات با کلاهک های ضد زیستی و شیمیایی-زیستی و بیماری زا به منظور درگیر کردن و از بین بردن و کشتار وسیع دشمن و طرفداران وی اموری اساسی محسوب میشوند.

همانطور که قبلا هم اشاره شده جـنـگ بـیـولوژیـکـی و بیوتروریسم از اصطلاحات نظامی نوین و به معنای به کـارگـیـریِ نـظـامـی وعـامـدانـه ازعوامل زنـده یـا موئثر، با تاثیر سمی و نابودگر، بـه مـنـظـور قـتل و زیان رساندن به انسان ها و یا ثروتهای حیوانی یا زراعی وی در راستای کاستن از تـوان نـظـامـی اش ‍ می باشد.

برخی این جنگ را جنگ باکتریایی یا جنگ میکروبی نیز معرفی میکنند، ولی اصطلاح جنگ بیولوژیکی با توجه به کستره بزرگتر مفاهیم در بر گیرنده برای برای شرح این نوع از جنگ مفهوم مناسب تری خواهد بود؛ چرا که بـاکـتـری و دیـگـر انـواع مـوجـودات ریـز و نـیـز شکلهای دیگری از حیات ، مـثـل حـشـرات و دیـگـر مـوجـودات موذی از جـمـله نـبـاتـات زیـانـبـار را نـیـز شامل می گردد.

باید توجه داشت که  همواره بـه دنبال جنگها و منازعات بشری ، مردم شاهد شیوع بیماری و یا ویروسها به شکل عمدی که ناشی از رها سازی مردارها و یا آلوده کردن آب و مواد غذایی، بوده اند.

تعريف عامل بيولوژيك :

 تعاريف مختلفي جهت عوامل بيولوژيك در كنوانسيون منع سلاح بيولوژيك ارائه شده است.

در يك تعريف كلّي عوامل بيولوژيك انساني عبارتند از:

ميكروارگانيسم ها شامل پريون ها، ويروس ها، ريكتزيا، باكتري، قارچ، انگل و سموم حاصل از موجودات زنده كه بتوانند سبب بيماري، ناتواني و يا مرگ در انسان شوند.

 در مادّه ي يك كنوانسيون خلع سلاح بيولوژيك كه مهم ترين ما ماده ي كنوانسيون است، ذكر مي نمايد:

كشورهاي عضو اين كنوانسيون متعهّد مي گردند كه هرگز و تحت هيچ شرايطي نسبت به توسعه، توليد، ذخيره سازي ) يا كسب از هر روش ديگر ( عوامل ميكروبي و يا سموم آنها با هر منشأ و روش توليد و هرنوع ومقداري كه توجيهي براي پيشگيري، حفاظت و يا ساير اهداف صلح طلبانه نداشته باشد، اقدام ننمايند. همچنين سلاح ها، تجهيزات و ساير وسايل پرتاب كه براي كاربرد چنين عواملي طرّاحي شده باشند، به كار نبرند.

همچنين در بخش تعاريف پروتكل الحاقي تهيّه شده كه البتّه نهايي نگرديده است نيز سلاح بيولوژيك همانند تعريف كلّي ارايه شده به شرح ذيل ذكر شده است: سلاح باكتريولوژيك (بيولوژيك) و سمّي كه عبارت است از ميكروب ها، سموم و عوامل بيولوژيك ديگر با هر منشأ يا نحوه ي توليد .

امروزه عوامل نوتركيب و حتّي ساختارهاي ژنتيكي مستقل كه قادر به تكثير و الحاق ژنتيكي هستند و نيز ساير مواد بيولوژيك كه سم تلقّي نمي شوند امّا سبب اختلال و عوارض مي گردند نيز به عنوان عوامل نوين در تعريف عامل بيولوژيك مطرح مي شود(كرمي، 1384: 83)

نوع دیگر از سلاح‌های بیولوژیک سلاح هاي بيولوژيك غير كشنده هستند که، با توجّه به توسعه ي شناخت بشر از جهان زيستي، كشف ميكروب ها يا عوامل زيستي جديد و همچنين شناسايي مواد با منشأ زيستي غير ميكروبي در سلّول ها و ارگانهاي جانوران مختلف و انسان كه در گروه ميكروارگانيسم ها و سموم بيولوژيك قرار نمي گيرند ولي به دليل خواص و ويژگي هاي آن ها در صورت استفاده در جنگ ها و همچنين عمليات بيوتروريستي و جذب آن از طريق تنفّس يا بافت هاي مخاطي بدن مي توانند سبب بروز علايم و عوارضي در انسان گردند و به طور كوتاه يا دراز مدت سبب ناتواني فرد از انجام فعالیت طبيعي از جمله اختلالات تنفسی و عدم توانایی تولید مثل موفق می گردند.

اين عوامل را همچنان میتوان شامل انواع تنظيم كننده هاي فرامين مغزي(مثل عامل أعصاب) و همچنين انواع موئثری بر روي حواس انسان كه به سلاح هاي غيركشنده معروف هستند و شامل انواع مواد با منشأ زيستي بسيار بدبو، سوزاننده، حسّاسيت زا و غيره مي شود.

گروه ديگري از اين عوامل غيركشنده ي زيستي قادر هستند بر روي مواد و تجهيزات تأثير گذاشته و سبب تخريب آنها شوند كه در نهايت سبب اختلال در امور و فعّاليت هاي اساسي نيروهای انسانی و يا صدمه ي اقتصادي به كشور مورد تهاجم خواهند شد.

در این نوع از جنگ حتی ترکیباتی مثل گاز اشک آور یا اسپری فلفل مورد استفاده نیروهای شهری علیه متخاصمان را نیز شامل میشود. (2002:20,Rotz).

در دسته ای دیگر میتوان به تسلیحات بيولوژيكی با کاربردهای دوگانه را میتوان زیر مجموعه سلاح هاي بيولوژيك دوگانه نوتركيب يا نوعي از عوامل بيولوژيك كه به تنهايي قادر به بيماري زايي نيستند و حضور هر دو عامل يعني عوامل بيولوژيك و عوامل نوتركيب جهت ايجاد عفونت ضرورت دارد (1999:4,Joint).

نوع دیگر تهاجمهای بیولوژیکی «تسلیحات ژني بيولوژيك» که عوامل سنتزشده با منشأ كروموزومي هستند و واجد تمام اطّلاعات رمزكننده ي يك پروتئين و يا عامل بيولوژيك مي باشد.

اين عوامل ژنتيكي غيرزنده با ورود به داخل سلّولهاي زنده و با استفاده از مواد و تركيبات موجود در داخل سلول فعال شده و اطلاعات ژنتيكي موجود در آنها اقدام به سنتز پروتئين مورد نظر مي كند كه مي تواند يك سم باشد و يا تمام پروتئين ها و مواد ساختاری و ژنوم يك سم باشد و يا تمام پروتئين ها و موادّساختاري و ژنوم يك عامل بيولوژيك را تهيّه و در نهايت عامل ميكروبي در درون سلّول توليد گردد (بهزادنيا، 1381: 10).

و دیگر نوع همان سلاح هاي بيولوژيك نژادي هستند که با بررسی حساسیت نژادهاي مختلف بشري به بيماري هاي مختلف ، شيوع بيماري هاي وراثتي در نژادهاي خاص و همچنين تلاش جهت شناسايي مواد و عوامل عفوني كه بتوانند در نژاد و يا گروه خاصّي ايجاد بيماري نمايند، از تلاش هاي گروههاي نژادپرست بوده اند.

 تجارب جنگی و تاریخ جنگ های بیولوژیکی و بیوتروریسم

 باید توجه داشت که انسان روشهای  به کارگیری موجودات زنده یا سموم آنها را از طبیعت آموخته است .

شاید نخستین باری که انسان به طور عمدی عوامل بیولوژیکی را در جنگ به کار گرفت ، اقدام «سـولون » فـرمانروای آتن در سال 600 قبل از میلاد بود.

او ریشه های گیاه« هیلیبوروس» (Helleborus) را در جوی آب کوچکی انداخت که دشمنانش برای آشامیدن استفاده می کردند و از ایـن راه آنـان را گـرفـتـار بـیـمـاری شـدیـد اسـهـال کـرد کـه در نـهـایـت مـنـجـر بـه شـکـسـت آنـان شـد.

در سـال 200 پـیش از میلاد یک« فرمانده کارتاژی» در برابر دشمن عقب نشینی کرد؛ و در همان حـال ، مـقـدار زیـادی شـراب را در اردوگاهش جای گذاشت که آلوده به « ماندراگو»(Mandragora) که گیاهی مخدر بود و دشمن هم بعد تز مصرف آن نوشیدنی ها به خواب رفت ،آنـگـاه وی بـازگـشـت و هـمـه آنـهـا را سـر بـریـد.

در سـال 184 پـیش از میلاد «هانیبال »خمهای آب را پر از سم افعی کرد و از این طریق با مسموم کردن آنها باعث شکست دشمنانش شد و از آن پس مـسـمـوم سـازی آب آشامیدنی و شراب و خوردنیها در جنگ ، به صورت امری شایع در آمد؛بـه ایـن تـرتـیـب کـه جـنـازه گـنـدیـده حیوانات و سربازان را درون چاههای آب دشمن می افـکـنـدنـد تا آب مسموم شود.

در سـال 1155 م امـپـراتـور «فـریـدریـک بـاربـاروسـا» آب انبارهای شهر «تـورتـونـا»ی ایـتـالیـا را بـا هـمـیـن شـیـوه مـسـمـوم کـرد و آن را بـه اشـغـال خـود در آورد.

 جـنـگ بیولوژیکی در جنگهای صلیبی نیز تجربه گردید، به این تـرتـیب که جنازه طاعون زدگان را در اردوگاه مسلمانان افکندند و موجب بروز بیماری در میان آنان گشتند.

از نـمـونـه هـای دیگر بـه کـارگـیـری عاملانه عوامل بیولوژیکی، اقدام «سر جفری»( (Sir Amherst Jeffry فرمانده تهاجم انگلیس در دوران جنگهای استعماری اروپا بر ضـد قـبـایـل سـرخ پـوسـت در قـاره آمـریـکـا اسـت .

او در سـال 1763 بـالاپـوش و دسـتـاری آلوده بـه بیماری آبله را از بیمارستانِ آبله نزد رؤ سـای قـبـایـل سـرخ پـوسـت فرستاد که پیامدش شیوع بیماری آبله در میان سرخپوستان بود.

در سـال 1863 ژنـرال جـونـسـتـون (Johnston) از «فـیـکـسـبـرگ » هـنـگـام فـرار در مـقـابـل ژنـرال «Sherman» در دوران جـنـگ داخـلی آمـریکا دریاچه ها را پر از جنازه خوک و قـوچ کـرد.

در ایـن جـنـگ هـر دو طـرف پـیـش از عـقب نشینی آبهای آشامیدنی را آلوده سـاخـتـند.

درباره به کارگیری عوامل و سلاحهای شیمیایی به ویژه پس از جنگ اول جهانی جزئیات فـراوانـی انـتـشـار یـافـته است ، ولی اطلاعات مربوط به سلاحهای بیولوژیک در پس ‍ پـرده ضـخـیـم سـری بـودن و پـنـهـان کـاری بـاقـی مـانـده اسـت .

مشهور است که نازیها پـژوهـش های گسترده ای را در سال 1936 در این زمینه انجام دادند. از این رو اتحاد جماهیر شـوروی«سابق» در سال 1938 اعلام کرد که در صورت استفاده نازیها از چنین سلاحی آنان نیز آماده به کارگیری آن بر ضد نظامیان آنها هستند. با وجود این گزارش روشنی دربـاره ایـنـکـه کدام یک از طرفین جنگ جهانی دوم از سلاح بیولوژیکی استفاده کرده وجود نـدارد، در حـالی کـه هـمـه آنـان سـلاحـهـای داشـتـنـد.

در مـاجـرای جـنـگ کـره ، چـیـنـیـهـا و مـسـئولان کـره شـمـالی ، آمریکا را به استفاده از سلاح بـیولوژیکی در کره متهم کردند و خواستار تحقیق یک کمیته علمی بین المللی در این باره گـشـتـنـد.

پـس از انـجـام پژوهشهای کافی ، کمیته در گزارش هشتم اکتبر 1952 خود به سازمان ملل اظهار داشت که در تحقیقات دقیق خود به اشیای آلوده به میکروب وبا و سیاه زخـم بـدخـیـم ، کـکـهـای آلوده بـه ویـروس طـاعـون ، پـشـه هـای حـامـل ویـروس تـب زرد و حـیـوانـات جـونـده مـبـتـلا مـثل خرگوش برخورد که برای انتشار بیماریهای ویروسی مذکور مورد استفاده قرار گرفته اند. ولی این گزارش هیچ اشاره ای بـه مـیـزان انتشار آن بیماری ها در چین و کره شمالی نداشت . این امر بسیاری از مفسران غـربی را وادار کرد که در صحت آن گزارش تردید کنند و آن را بی ارزش بشمارند.

 با آنـکـه در ویتنام شمار بسیاری مبتلای به ویروس طاعون و آبله ـ از بیماریهای بومی این کشور ـ دیده شد، هیچ دلیلی قطعی مبنی بر اقدام ایالات متحده برای به کارگیری سلاح بیولوژیکی در جنگ بر ضد انقلابیون و مردم ویتنام به دست نیامده است .

اگرچه که ایالات متحده در حین جنگ با ویتنام ماد۸ ای موسوم به عامل نارنجی را از طریق هواپیماها بر سر مردم و حتی سربازان خود میریخت و رها میکرد که گویا تاثیرات منفی بیولوژیکی حتی بر سربازا ن آمریکایی داشته است .

بکارگیری تسلیحات شیمیایی و میکروبی و به خصوص عامل اعصاب  تامین شده از منابع آلمانی و فرانسوی از سوی عراق در دوره حکومت صدام حسین برعلیه رزمندگان ایرانی و مردم عادی وحتی مردم کردستان عراق ،خود از مثال های معاصر استفاده ازعوامل بیولوژیکی و شیمیایی در جنگها می باشد.

با توجه داشت که سلاح های میکروبی به خصوص در عرصه تروریسم دولتی و علیه ساختارهای صنعتی کشاورزی در سالیان اخیر بسیاربه کار رفته است.

اگرچه کشور هدف حمله هرگز نتوانسته ادعا خود را علیه دشمنش به اثبات برساند.

 البته که بدیهیست نیروهای نظامی، تنها جمعیت در معرض خطر برای حملات بیولوژیک نیستند بلکه اقشار مختلف در معرض خطر بوده و به منظور دفاع در مقابل اثرات ناتوان کننده بالقوه یک حمله، نیازمند کسب آگاهی نسبت به اصول اساسی همه گیرشناسی عوامل مورد استفاده در جنگ بیولوژیک می باشند.

طبق نظر کارشناسان سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر 17 کشور جهان قابلیت تولید چنین موادی را دارند.

تولید مواد بیولوژیک به نسبت بقیه تسلیحات با اهداف گسترده و وسیع بسیار ارزانتر بوده  و تاثیر تخریبی موئثری نیز دارند در عین حالی که هزینه های تولید یک بمب اتمی عظیم الجثه را نیز بر گروه های تروریستی تحمیل نمیکنند .

دقیقا؛ تولید، استفاده و انتشار یک سلاح بیولوژیکی بسیار ارزان تر از بمب اتم خواهد بود و کم تر احساسات جهانیان را بر می انگیزد و البته استفاده از این سلاح ها تا حدودی برای تروریست ها هم از خطر کمتری برخورداراست.

  معمولا مشاهده پاتوژن ها و مقابله بر علیه آن ها مشکل است به عنوان مثال در صورت انتشارعامل اسهال در آب یک منطقه تا دوره سپری شود و علائم بیماری ظاهر شود چند روز طول می کشد که فرصت مناسبی برای تروریست ها است تا به اهداف خود برسند .

انتقال عوامل هم از کشوری به کشور دیگر به وسیله مسافرهای معمولی آسان به نظر می رسد به عنوان مثال قرار دادن پودر میکروب سیاه زخم در داخل کپسول به عنوان دارو و حمل آن به مناطق مورد نظر.

در عین حال برای تروریسم های دولتی نیز حمل عوامل بیماری زا از راه های مختلفی در جوامع هدف مورد استفاده قرار می گیرند  انتشار عوامل بیماری زا در هوا ، آب ، مواد غذائی ، انواع مواد کنسرو شده ، اسباب بازی ، پاکت نامه ، هدایا پستی،حشرات ناقل، خون و …سابقه داشته است.

از جمله صادرات خون آلوده یا پخش کردن عامل بیماری زا تحت عنوان عامل نارنجی توسط هواپیماهای آمریکایی در جنگ ویتنام بر سر ویتکنگ ها و حتی نیروهای آمریکایی.

استفاده از عامل بیوتروریسم بر اساس اهداف تروریست ها تعیین می گردد.

در صورتی که تروریسم قصد گسترش وسیع بیماری را داشته باشد از عواملی نظیر آبله انسانی استفاده می کند که به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می شود و باعث آلودگی وسیع می شود و در صورتی که قصد آن مورد هدف قرار دادن شخص خاصی باشد از عواملی نظیر آنتراکس (عامل سیاه زخم) استفاده می کند.

باید توجه داشت که بیوتروریسم به عنوان عامل نامتعارف سازمانها و گروهای تروریستی در جنگهای نامتقارن بسیار پر طرفدار ،کم هزینه، موئثری و جذاب است و حتی کشف مهاجم در چنین تهاجم هایی کا بسیارسختی خواهد بود.

در بین جنگ افزارهای نوین هم سلاح ها و فن آوری میکروبی بیش تر از سایرین مورد توجه سازمانها و گروه های تروریستی و تروریسم دولتی قدرتهای جهانی و به خصوص آمریکا ها قرار گرفته است.

در اینجا میتوان تاکید کرد که سلاح های هسته ای دیگر یک خطر بالفعل نیستند و تنهایک قدرت بازدارنده بالقوه محسوب می شوند. کشورهای صاحب این سلاح های هرگز نخواهند توانست به راحتی از آن ها برعلیه دشمنان خود استفاده نمایند، زیرا تبعات بکارگیری چنین سلاح هایی آن چنان گسترده است که قسمت بزرگی ازجهان را در بر خواهد گرفت.

اشعه های رادیواکتیو، گردوغبار اتمی، طوفان اتمی و اشعه های یونیزاسیون در قالب مرزهایجغرافیایی نخواهند گنجید و حوزه وسیعی را آلوده خواهند کرد.

طبعاً در این موقع کشور بکار برنده این سلاح ها بایدپاسخ گوی کشورهای همسایه نیز باشد.

 جنگهای بیولوژیکی و بیوتروریسم به عنوان عوامل نامتقارن کننده جنگ و درگیری های مسلحانه

از آنجایی که عدم توازن قوای بین المللی  و ناهمگن بودن و نامتشابه بودن توانایی های تکنولوژیکی و نظامی سیستمهای سیاسی و موئثری در نظام بین الملل معاصر بسیار مشهود است مسلما یکی از گزینه ها که خود موجب نا متشابه و نامتوازن شدن درگیری های مسلحانه میشود بهره جستن از روشهای جنگ بیولوژیکی و بیوتروریسم است.

در واقع یک ویروس با طراحی پیچیده حتی در حد آنفولانزا چه حیوانی وچه انسانی میتواند توازن یک درگیری نرم یا سخت افزارانه را در محیط درگیری بهم زند .

در واقع بهره جستن از عوامل بیولوژیکی مثلا در ترور افراد موئثری در فرماندهی و یا در جهت گرفتن تلفات بالا از طرف مقابل میتواند حتی نتیجهی یک جنگ را کاملا زیرو رو کند و یک جنگ باخته را به جنگ برنده تبدیل کند.

در واقع به کارگیری تسلیحات شیمیایی و بیولوژیکی مناسب نوع درکیری پیش رو با اهداف مشخص چه در ایجاد تلفات یا ناکارآمد کردن نیروهای دشمن و یا حذف نیروهای موئثری طرف مقابل از کاربرد های این نوع از تسلیحات است که میتواند بیصدا و آهسته آهسته بر تلفات دشمن افزوده و یا محصولات آنها را مثلا به دلیل آلوده بودن چه به عوامل شیمیایی یا آلودگی رادیو اکتیو بی مصرف و بی مشتری گذاشت.

با توجه به موارد فوق ذکر باید تاکیدکرد که در جنگهای جدید سلاحهای بیولوژیکی مورد استفاده واقـعـی قرار گرفته و در نهایت  توازن قدرت نظامی در طرفین را نامتشابه و نامتقارن میگردانند ولی با توجه به ممنوعیت و منع حقوق بشری استفاده از این تسلیحات و نیز غیر قابل کنترل بودن آنها استفاده از روشهای جنگ بیو لوژیکی و شیمیایی به شدت محتاطانه صورت گرفته و

شناخت میزان کاربرد آنها همچون یک سلاح جنگی به صـورت دقـیـق امکان پذیر نبوده و تایین سطحی برای آنها و کاربرد آنها مـشکل می نماید.

در نتیجه موارد مطرح شده در فوق امکان کاربرد تاکتیکی و استراتژیکی این گونه تسلیحات را برای فرماندهان به سـختی می توان ارزیابی کرد با این حال این حقیقت نباید موجب شود که خطر جنگ بیولوژیکی را دست کم بگیریم و آن را غیر محتمل دانیم چرا که معمولا دشمن در استیصال و حین اصطکاک بالا در جنگ این گزینه ها را به عنوان گزینه های راهبردی محسوب میکنند همانطور که در مثالهای تاریخی ذکر شده ویا خواهد شد.

 دلایلی برای توسل دولتها و سازمانهای (تروریستی) بین المللی به ابزار و تسلیحات بیولوژیکی برای نامتقارن کردن درگیری های نظامی وجود دارد که از آن جمله به موارد زیر میشود اشاره کرد:

 ۱.تـقـریباً همه دولتها و حتی سازمانهای تروریستی ـ اعم از بزرگ و کوچک ـ امکان برخورداری از این نوع تسلیحات را دارند. چـرا که برخی از این سلاحها در آزمایشگاهها و کارگاههای ساده با اندکی امکانات آزمایشگاهی قابل تولید یا غلظت زدایی و تولید انبوه را دارند.

۲. پژوهشهای عـلمـی در ایـن زمـیـنـه مـوجـب تـهـیـه ویـروسـهـایـی شـده اسـت کـه در مـقـابـل آنـتـی بیوتیکها مقاوم هستند؛ و برای انتشار آنها نیز ابزارهای پیشرفته ای تهیه شده است .

      ۳. سـلاحـهـای بـیـولوژیـکـی را مـی تـوان غـافـلگیرانه و پنهانی بر ضد مجموعه های بـزرگ غـیـر نـظـامـی بـه کـار گـرفـت .     مـشـکـل تـر از هـمه اینکه شناسایی نوع سلاح بـیـولوژیـکـی بـه کـار گـرفـتـه شـده و انـتـقـال هـشـدار سـریـع بـه دیـگـر مـناطق به دلیل فاصله طولانی میان حمله و آشکار شدن عوارض بیماری بسیار دشوار است .

 در نهایت باید توجه داشت که ، هدف اصلی از به کارگیری سلاح بیولوژیکی منابع انسانی و منابع ضروری مورد نیاز انسان است تا سبب ناکارآمدی آنها گردد.

 اگر چه به طور کلی تهاجم به انـسـان بـه طـور مـسـتـقـیـم و یا از طریق حمله به منابع غذایی و رفاهی وی صـورت مـی گـیـرد ولی به طور کلی هدف نهایی تسلیحات بیولوژیکی انسان خواهد بود و به همین دلیل قوانین بشردوستانه سخت گیرانه ای در مورد آنها وجود دارد، فارغ از توجه و یا عدم توجه به این قوانین.

بـنـابـرایـن جـنـگ بـیـولوژیکی جنگی است که هدف آن به طور کلی اشـخـاص و مـوجـودات زنـده هـسـتـنـد، در حـالی کـه بـه مـنـابـع مـادی مثل ساختمانهای مسکونی و تاءسیسات صنعتی زیانی نمی رسد و می توان اندکی پس از حمله بیولوژیکی  و سم زدایی ، آنها را مورد استفاده قرار داد.

باید توج داشت که لازمـه توسل به عوامل بیولوژیکی در درگیری و جنگ این است که عـامـل بـیـولوژیـکـی مـورد نـظـر بـرای استفاده جدا شده و برای رشد و تکثیر در شرایط حیاتی قرار گیرد و مقادیر فراوانی از آن تولید و در شرایط ویژه ای برای هنگام نیاز انبار شود.

 شیوع و ایجاد اپیدمی مخرب بیولوژیکی در جنگ های نامتقارن و نامتعارف

در هنگام شروع جنگ بیولوژیکی و قطعی شدن دستورات فرماندهی، برای ایجاد شرایط اپیدمی و شیوع باید توجه داشت که ، ایـن عـوامـل در مـحـفـظـه هـای ویـژه ای نـزد نـیـروهـای تـهـاجـمی انتقال یابد و با شیوه ای که نیروهای به کار گیرنده خبره و آموزش دیده، مصون بمانند در میان نیروهای دشمن پخش گردد تا اهداف خود دست یابد.

راه های شیوع و ایجاد اپیدمی مخرب بیولوژیکی در جنگ های نامتقارن  بیولوژیکی:

 الف . شیوع از راه پوست ، که از راه گزش پشه ، شپش یا ککهای مبتلا، انجام می پذیرد. بـه کـارگـیـری ایـن حـشـرات هـمـچـون نـاقـل شـیـوع امـری رایـج اسـت . امـکـان انتشار این عـوامـل در مـیـان صـفـوف دشـمـن از راه رهـاسـازی بـرخـی حـیـوانـات ، مـثـل مـوشـهای صحرایی حامل کک ، به سوی خطوط دشمن امکان پذیر است . می توان موش صـحـرایـی را در ظـرفـهـای ویـژه ای کـه از راه هـوا حـمـل مـی گـردد و بـا بـرخـورد بـه زمـیـن بـه خـودی خـود بـاز مـی شـود حـمـل کرد. اما این روش نیازمند شمار فراوانی موش صحرایی است که خو گرفتن آنها با مـحـیط جدید زمان زیادی می برد و دشمن نیز می تواند آنها را نابود سازد. اما رها سازی پشه در میان صفوف دشمن با دشواریهای به مراتب بیشتری همراه است .

ب . شـیـوع از راه خـوردنـیـهـا و نـوشیدنیهای آلوده: طرفین متخاصم پیوسته از راه آلوده سـازی آبـهـای آشـامـیـدنـی بـه ویـروس یـا سـمّ، بـرای از مـیـان بـردن طـرف مـقـابـل استفاده رودخانه ها و آب انبارها به عوامل بیولوژیکی استفاده می شود. نیز متصور است که دشمن به ریختن بمبهای آلوده به عوامل بیولوژیکی در منابع آب دشمن اقدام کند. اما اینکه اهداف دشمن از راه آلوده سازی آبهای آشامیدنی بر آورده شود جای تردید است ، چـرا کـه تـصـفـیـه و ضـد عـفـونـی کـردن آب بـا روشـهـایـی کـه امـروزه معمول است هر نوع ویروس کشنده ای را از میان می برد.

 ج . شـیـوع از راه هـوا ـ بـدون شک مؤ ثرترین راه نشر ویروسها انتشار آنها از طریق هوا اسـت . مـشـهـور اسـت کـه بـسـیـاری از ویـروسـهـای مـعـمـولی مـثـل آنـفـلوانـزا و بـیـمـاریهای ناشی از سرما از این راه انتشار می یابد. برای آنکه شما هـرچـه بیشتری از نیروهای دشمن از راه هوای آلوده ، به ویروس مبتلا شوند، لازم است که آن ویروس در قالب اسپره های حامل ویروس به وسیله مولّدهای ویژه انتشار یابد. برای انـتـشـار ویـروس بـه این شیوه لازم است که اندازه این اسپره ها تا جای ممکن کوچک باشد. پـرتـاب آنها نیز از راه هواپیما، کشتی ، زیر دریایی ، بمب ، توپ و موشک امکان پذیر است .

انتشار عوامل بیولوژیکی از راه هوا دشواریهایی دارد که کار برد آنها را محدود می سازد. چـرا کـه پـرتـو خـورشـیـد ویـروس را در زمـانـی کـوتـاه می کشد و حتی در شرایط ایده آل بیشتر آنها امکان زنده ماندن بیش از 24 ساعت را ندارند. از این رو لازمه انتشار ویروس در هـر مـنطقه ای آن است که در کوتاه ترین وقت ممکن تحت پوشش قرار گیرد. از آنجا که دوران رشـد ویـروسـهـا پـیـش از بـروز عـوارض و شـنـاسایی آنها سه تا چهار روز به طول می انجامد، دشمن تلاش می کند به طور پنهانی مناطق بسیار گسترده ای را که قصد حمله به آنجا را دارد، چند روز پیش از حمله همه جانبه ، به طور همزمان مورد اصابت قرار دهد، به طوری که نیروهای طرف مقابل بر اثر ابتلای به بیماری توان جنگی خود را از دست داده باشند.

 در مـیـان وسـایـل جـنـگـی کـه بـه مـنـظـور تـهـاجـم بـا عـوامـل بـیـولوژیـکـی بـیشترین کاربرد را دارد هواپیماهایی است که از عقب آنها ابرهایی حامل این عوامل را رها می کنند، به طوری که آن ابرها مناطق مورد نظر را تحت پوشش قرار می دهد. عامل تضمین کننده موفقیت این نوع تهاجم ، سرّی بودن آنها است . چه بسا که نیاز بـاشـد هـواپـیـمـا دیـگـر، هـوا نیز باید برای این نوع حمله مناسب باشد. مقصود از مناسب بـودن شـرایـط جـوی وجـود سـه شـرط زیـر اسـت : یـکـم : تـهـاجـم در شـب . چـرا کـه عوامل بیولوژیکی تاب مقاومت در برابر نور خورشید برای مدتی طولانی را ندارند و از سوی دیگر انجام اقدامات فرار از سوی نیروهای مورد تهاجم ، در شب بسیار کم است .

دوم ایـنـکـه حرکت هواپیما در ارتفاع مناسبی از سطح زمین صورت گیرد، به طوری هنگام اوج گـیـری مـقـدار فـراوانـی ویـروس را بـه خـود بـه بـالای جـوّ انتقال ندهد. از این رو بهترین زمان برای تهاجم بیولوژیکی باز هم شب است .

سوم اینکه باد در کل منطقه مورد تهاجم وزشی ثابت داشته باشد و توان و سرعتش ‍ به گـونـه ای بـاشـد کـه بتواند عوامل بیولوژیکی را با خود ببرد و در جای جای منطقه در مدتی که ویروسها زنده هستند بپراکند.

  أنواع عمده از راه های به هدف رساندن عوامل بیولوژیکی مخرب در جنگ های نامتقارن

از آنـچـه تـاکـنـون گفته شد می توان چنین نتیجه گرفت که ابزار و وسایلی که برای پـرتـاب و رسـانـدن عـوامل بیولوژیکی به هدف مورد استفاده قرار می گیرند همانهایی هـسـتـنـد کـه در سـلاحـهایی مثل سلاحهای شیمیایی به کار گرفته می شوند.

از جمله این وسایل اینهاست :

 الف . کیسه های ویژه ای که از هوا به وسیله هواپیما پرتاب می شود.

ب . وسـایـل و ابـزار پـاشـانـدن و مـولدهـای مـه کـه بـه وسـیـله هـواپـیـمـا حمل می گردد.

 ج . بـه کـارگـیـری مـنـابـع خـاص جـنـگ بـیـولوژیـکـی مثل توپ و خمپاره .

د. موشکها

 ه‍ . اعمال خرابکارانه مزدوران ستون پنجم .

ویژگیهای کلی عوامل بیولوژیکی در جنگ و نقش آنها در نامتقارن و نامتعارف سازی جنگها

باید توجه داشت که دانش بیولوژی و زیست شناسی در کل شامل تمام موجودات زنده اعم از جانوران و گیاهان میشود با این حال در این مبحث منظور از دانش بیولوژی نظامی در جنگهای نامتقارن و نامتعارف تـنـهـا دربـاره مـوجـودات زنـده ای بـحـث می کند که به انسان یا حیوان یا نبات موررد نیاز بشر زیان و آسیب می رسانند.

دسـتـه هـای پنجگانه زیر مجموعه موجوداتی هستند که امکان تولید ویروس و میکروب از آنها برای مصارف جنگ بیولوژیکی وجود دارد.

۱. میکرو اورگانیسم ها مـانـند باکتریها، ویروسها، انگلها، قارچها و ریز میکروبهای گیاهی .

۲. سموم ویروسی حیوانی و نباتی .

 ۳. نـاقـلهـای بـیـمـاریـهـای واگـیـر دار بی مهره مثل حشرات (شپش ، کک ، کنه ) و حیوانات دیگر.

 ۵. حشرات و نباتات موذی .

 ۶.ترکیباتی که موجب ریزش برگهای درختان می شود و نیز نابود کننده های نباتی .

 چـنـان کـه مـلاحـظـه مـی شـود بـرخـی از ایـن تـرکـیـبـهـای شـیـمـیـایـی در ضـمن مجموعه عوامل بیولوژیکی جای گرفته اند، چراکه پژوهشهایی که روی آنها صورت می گیرد به طـور مـعـمـول در آزمایشگاههای بیولوژیکی انجام می شود.

 یک سری ویژگیهای عمومی هستند که باید در عوامل مطرح شده در بالا وجود داشته باشد تا بتوان آنها را در زمره ی سلاحهای بیولوژیکی قرار داد و به طرز موئثری در درگیریها متخاصمانه به کار گرفت که از جمله آن ویژگیها موارد زیر است:

 الف) قابلیت تبدیل به اپیدمی و خصوصا امکان سرایت بالا در شرایط آزمایشگاهی و غیر آزمایشگاهی به شکل طبیعی و مصنوعی.

ب) مقاومت بالای اپیدمی تولید شده در برابر شرایط طبیعی مانند گرما و نور خورشید (پرتو ماورای بنفش) و خشکی و عوامل ضد عفونی کننده معمول.

ج) قابلیت سازگاری با موارد هدف برای پذیرش ویروس توسط بدن آنها و سرعت انتشار و اپیدمیک بالا.

 د)در مواردی ،توان وارد آوردن زیان وشرایط بازگشت ناپذیر فراوان در اهداف در هنگام آغاز تهاجم از طریق کشتن یا ناتوان ساختن فیزیولوژیک آنها.

ه) یکی از مهمترین شرایط نـاشـناخته بودن عامل بیولوژیک است؛باید توجه داشت که برای وارد آوردن زیان هر چه بیشتر، لازم است که عـوامـل بـیولوژیکی به کارگرفته شده ، برای منطقه هدف هر چه ناشناخته تر و حتی کمتر به کار گرفته تر شده تر باشند تا جایی که امکان مقابله با آن به وسیله عوامل طبیعی در میان اهداف وجود نداشته باشد و یا زمانبر باشد.

و)ثبات و سازگاری عوامل بیولوژیکی برای به کارگیری در شرایط میدان جنگ نیز آسان بوده و قابل حمل بودن آن را امکان پذیر کند و یا امکان نصب و یا تزریق در کلاهک بمب ها و موشک ها را داشته باشد و بعد از بخورد بدونه هیچ گونه تغییر در عملکرد خود بتواند وظیفه خود را به عنوان یک عامل بیولوژیکی انجام دهد.

ز)آسان بودن تولید آن عامل تهاجمی بیولوژیکی هم از اهمیت درخوری برخوردار است.

ق)خطرزا نبودن عامل برای نیروهای خودی یا امکان واکسینه کردن عوامل خودی در مقابل عامل منتشر شده هم میتواند بسیار موئثری باشد که معمولا امکانپذیری کمی دارد ولی ممکن خواهد بود.

ل ( قابلیت ذخیره سازی انبوه و بدونه خطر برای دارنده تسلیحات.

شماری از أنواع عوامل بیولوژیکی قابل استفاده در جنگ بیولوژیکی در جهت نامتشابه و نامتعارف سازی محیط درگیری

۱. انـگـلهای قارچی : 

موجوداتی تک سلولی یا چند سلولی می باشند. انگلهای قارچی موارد زیر را در بر می گیرند: عفونیها، زردی نباتات و آنزیم . قارچها موجب بیماریهای نـبـاتـی فـراوانـی مـی گـردنـد، ولی نـسـبـت بـه انـسـان یـا حـیـوان بـیماریهای بادرجه حادی کمتری را ایجاد میکنند.

 از جـمـله می توان هستو پلاسموس (انعقاد پلاسما)، کرپتو کوکوس و پلاستو مایکوس را نام برد. از بیماریهای نباتی که قارچها تولید می کنند، بیماری لک ساقه اسـت ـ کـه بـرنـج را مبتلا می کند، ـ آفت سیب زمینی ، آفت نی شکر و گندیدگی حبوبات است .

 ۲. انـگـلهـا: 

انـگـلها مجموعه ناهمگونی از موجودات تک سلولی هستند که اغلب آنها بیماری انـسـانـی یـا حـیـوانـی تـولیـد نـمـی کـنـنـد، امـا بـرخـی از آنـهـا بیماریهای خطر ناکی مـثـل دیـسانتری ، بیماری خواب آفریقایی ، مالاریا و بیماریهای ترایبانوسوم ایجاد می کنند که اسبها، چارپایان و دیگر حیوانات بدان مبتلا می گردند.

۳. بـاکـتـریـهـا: (از خطرناکترین نوع)

بـاکـتریها موجوداتی میکروسکپی تک سلولی هستند که به میزان بسیار فراوان در طبیعت پراکنده اند. باکتریها انواع فراوانی دارند، ولی تنها شماری اندک از آنـهـا بـیماری زا هستند. از بیماریهایی که برخی باکتریها موجب می شوند می توان به مـسـمـوم سـازی خوراکیها، مخملک و مننژیت اشاره کرد. برخی انواع باکتریهای عفونی نیز هـسـت کـه مـوجب بیماریهایی چون سل ، سیاه زخم ، تیفوئید، طاعون و سفلیس می گردد. ازtoxin(توکسین) ترشح شده از سموم به وسیله برخی باکتریها بیماریهایی بوجود میآید که می تواند به خناق و کزاز انجامد.

از نمونه های بیماریهای نباتی که بر اثر باکتریها پدید می آید می توان به پژمردگی باکتریایی اشاره کرد که گندم و خیار بدان مبتلا می گردند.

 ۴. رکـتـسیا:

اینها موجوداتی انگلی هستند که در سلولهای جسم پذیرنده زندگی می کنند و به طور مـعـمـول از طـریـق گـزش شـپـش، کـک و کـنـه انـتقال یافته و بیماریهای زیر را موجب می گـردنـد: تـب حـصـبـه ، تـب تـاول زا، تـب کـیـو، تـب بـا جـوش یـا لکـهـای پـوسـتـی و اخـتـلال دسـتـگاه مرکزی عصبی .

 از بیماریهای حیوانی که رِکتسیا موجب می گردد بیماری مـرغـزارهـا اسـت کـه از طریق کنه به حیوانات انتقال می یابد.

رکتسیا بیماری خطرناکی اسـت و بـرای چارپایان کشنده است ، در حالی که نباتات بیماری رکتسیایی شناخته شده ای ندارند.

۵ .ویـروسـهـا: (خطرناکترین نمونه ها)

ویـروسـهـا کـوچـک تـریـن و ریـزتـریـن مـوجـودات مـیـکـروسـکـپـی را شـامـل مـی شـونـد. ویـروسها برای رشد و نمو و تکثیر نیاز به بافتهای زنده دارند اما تولید برخی انواع ویروسها موجب بیماریهای مسری خطرناکی می شوند که انسان به آنـهـا مـبـتـلا مـی گـردد. از جـمـله آنـهـا آبـله، مـخـمـلک، آنفلوانزا، هاری و اوریون است . از بـیماریهایی که حیوانات مبتلا می شوند طاعون گاوی ، بیماریهای دهان و اعضای بدن ، وبای خوکی و وبای مرغی است . از بیماریهای که نباتات از راه ویروس مبتلا می شوند آفات

توتون و خیار و برخی بیماریهای نیشکر است .

جمع بندی

در نهایت باید توجه داشت که بکارگیری عوامل میکروبی،عامل أعصاب،عامل شیمیایی و به طور کلی بیوتروریسم و جنگ بیولوژیکی خود به تنهایی میتواند در نامتعارف و نامتقارن کردن درگیری و جنگ باشد که حتی میتوان سرنوشت جنگها را تغییر داده و به عنوان عاملی تایین کننده در یک جنگ به نقش خود بپردازد .

معمولا فرماندهان در حین بالا رفتن اصطکاک در جنگ و حین درگیری به روش های نامتعارف روی می آورند هما استفاده از عوامل بیولوژیکی و زیستی مخرب از دوران کهن با آلوده کردن آب و منابع پرتئینی و همچنین نباتات مورد مصرف دشمنان استفاده میشد تا اکنون که میتوان ویروسها و باکتری ها را طوری برنامه ریزی که که درست مثل یک موشک نقطه زن فقط نوع نژاد خاص و یا نوع مردمی خاص را باتوجه با حساسیت های ژنتیکی شان مورد حجوم قرار دهد.

و اینکه در دنیایی که جذابیت سلاح های حجیمی مثاچل تسلیحات هسته ای کاهش یافته و بیشتر نقش بازدارندگی برای آنها تعریف شده است این سلاح های میکروبی و زیستی و بیولوژیکی هستند که برنده ی  این رقابت در بین تروریست ها  خواهند بود .

برای صحه گذاشتن بر این نکته میتوان اشاره کرد که اگر مثلاً هند علیه پاکستان از بمب هسته ای و کلا تسلیحات هسته ای استفاده نماید، بسته به محل انفجار اتمی،باید پاسخ گوی بخش وسیعی از خاورمیانه نیز باشد.

دقیقا با نگاهی به نقشه جغرافیایی میتوان به راحتی دریافت که همین ملاحظه استراتژیک در جنگ دوم به تنهایی توجیه گر آزمایش بمب اتمیاز سوی  ایلات متحده از بر سر شهرهایی از ژاپن بود .

در واقع کشور دور دستی همچون ژاپن در دریا که همسایه ی نزدیکی هم ندارد مورد اصابت قرار میگیرد، درحالی که به نظر می رسد اگر بنا بود جنگ را به نوعی خاتمه دهند، می بایست بمب اتمی را در قلب اروپا بر سر برلین بریزند چرا که قلب فرماندهی جنگ متحدین در انجا بود.

از این رو سلاح های میکروبی، چه در عرصه جنگی و چه در عرصه تروریستی، وسیله ای بسیار مطلوب برای بکارگیرندگان محسوب میشود چرا که از مزایایی همچون توان تولید بالا، نگهداری راحت، قابلیت انتشار، قابلیت مصون سازی نیروی خودی، قابلیت تکثیر برای عوامل میکروبی زنده، دشواری بسیار در ردیابی فرد یا افراد متخاصم، گستردگی عمل کرد از انسان تا دام و محصولات کشاورزی و بسیاری محسنات دیگربرای گروه های تروریستی را داراست و در نهایت موجب میشود جذابیت این گونه تسلیحات برای تشکل های تروریستی افزایش یابد.