تاثیرات بین المللی بحران اپیدمی و پاندومی ویروس کرونا

دکتر نفیسه واعظ

سویه های مختلف اثرپذیری واثرگذاری کرونا برنظام فکری والگوهای رفتاری انسان در اثنا و در دوره پساکرونا از چنان اهمیتی برخوردار است که موضوع های پژوهشی دررشته های مختلف علوم انسانی و دیگر علوم را جهت خواهد داد.

اندیشکده روابط بین الملل: اثرات گریزناپذیر، ویروس کرونا بر زندگی فردی و حیات جمعی انسان وبر فرایند سیاستگذاری در کشورهای مختلف جهان،  ظرفیت ها و محدودیت ها وچالش های که اپیدمی وپاندومی این ویروس  برحیات بشری برجای گذاشته یا خواهد گذاشت ، بستر موضوعی گسترده ای برای پژوهش را فراهم خواهدنمود تا به واسطه یافته های پژوهشی در رشته وتخصص های مختلف راهکارهای ارائه  وبه تعدیل ومهار اثرات گریز ناپذیر بحران های آتی و تقویت وتحکیم خروجی های  مثبت برآمده ازلایه های ازبحران، پرداخت.

 این نوشتار فرصت تامل واکاوی دقیق وتفکیک اثرات برپایه معیار اثرات معرفتی وکارکردی و یا اثرات ایجابی وسلبی و یا اثرات کوتاه مدت ومیان مدت ویا اثرات بر دوسطح دیگر از سطوح  سه گانه(ملی وفروملی ) را دراین بازه زمانی که کرونا بخش های از جهان را غافلگیر نموده، ندارد وبیشتر به طرح واره ای هرچند ساده والبته ناتمام از اثرات این ویروس بردنیای کرونایی شده، مبادرت ورزیده ، باشد تا در مجال زمانی و جمع آوری داده های تحقیقی بیشتر و ورود در پسا کرونا بتوان سویه های عمیق تر وژرف تری از موضوع را مورد پژوهش قرار دهیم.

دراین نوشتار اهم اثرات جهانی ویروس کرونا  در اثنا و احتمالا در دوره موسوم به پسا کرونا برجای گذاشته وخواهد گذاشت را به بحث می گذاریم:

پیش از ورود به گفتار اصلی خاطرنشان سازی چند نکته ضروری به نظر می رسد:

 نخست آن که آینده پژوهی یک ضرورت استراتژیک برای دولتها در کنش گری و واکنش وتقلیل تعارض ها وتامین وتعقیب  امنیت وثبات در نظام بین الملل  به شمار می رود  واز این جهت پیش بینی( ونه البته پیش گویی)  وضعیت احتمالی جهان  در دوره پسا کرونا با وجود  فضای  عدم قطعیت،شکنندگی،وپرابهام کنونی، سبب خواهد شد که تصمیم سازان  برای دوره پسا کرونا با اطمینان نسبی و طمانینه فزون تر ودرفضای امن تری تصمیم گیری نمایند  وهر چند که هنوز نمی توان گسنره وشدت اثرگذاری بحران کرونا را برآورد کرد اما درباره سرشت دگرگون سازانه آن نمی توان تردید نمود،چرا که کرونا به خاطر ماهیت پاندومی آن بر نظام بین الملل  وخط مشی های امنیتی  در حوزه سیاست خارجی اثرگذارخواهد بودونقطه عطف وتاریخ سازانه ای درتقسیم نظام بین الملل به پیشاکرونا وپساکرونا خواهد داشت. از سوی دیگر چون هنوز افق روشنی برای اتمام زمانی  بحران کرونا وجود ندارد بنابراین عقلانیت ایجاب می کند که  اثرات لحظه ای ویروس کرونا بر محیط سیال نظام بین الملل، هم توصیف وتحلیل شود.چرا که فهم آنچه در حال می گذرد به ما برای  رسیدن به دیدگاه ورویکرد در افق رفتاری درآینده یاری خواهدکرد.

نکته دوم آن که درحال حاضر در دنیا موجی از انتظار،مطالبه اجتماعی از سازمان های بین المللی و دولتها برای اخذ تصمیات بخردانه ومسئولانه برای برون رفت از وضعیت نامنتظرکنونی  شکل گرفته،همان  وضعیت بحرانی که  کره زمین به اسارت یک ریز  ویروس  در آمده وگوهره حیات انسانی درچمبره یک ویروس میکروسکوپی گرفتار شده  است و ناشناخته بودن کیفیت تخریبی عملکرد کووید -19،نوعی  پریشانی علمی و پژوهشی را  حاکم بر اتاق فکرهای پزشکان ومیکروبیولوژیست های جهان نموده و در بیمارستان ها این پزشکان هستند که در مخمصه  تصمیم گیری برای زنده ماندن یا نماندن بیمار  قرار گرفته اند ونهادهای  بین المللی چون سازمان بهداشت جهانی بازتاب دهنده همین سردرگمی ها در توصیه های تناقض آمیز به مردم  مضطرب جهان  به شمار رفتند روسا وسخنگویان این نهاد بارها درباره  نحوه عملکرد و عوامل اثر گذار بر جهش ویروس کرونا  وراهکارهای  مهار ومقابله با آن  توصیه ها ی متناقض از  عدم ضرورت استفاده از ماسک برای غیر کرونایی ها تا توصیه  اکید به استفاده از ماسک حتی برای اشخاص غیر مبتلابه خاطر ماندگاری ویروس علاوه بر سطوح در هوایی که  فرد کرونایی عطسه یا سرفه کرده ، نمودند.

نکته سوم آن که، درنگ در برخی از شایعه های که دررسانه هاو شبکه های اجتماعی  درباره  خط مشی گذاری  دولتهای غربی درقبال مهار کرونا  انتشار یافت نشانگر آن است که این امر تا اندازه ای  بازتاب دهنده  انتظارهای  است که به صورت یک امر انجام یافته خبر آن را شایع  می نموده اند.

اثرات ویروس کرونا بر جهان
ویروس کرونا با سرعت طوفانی توانست چهره جهان را ازدنیای سرشار ازرنگ، هلهله وجنب وجوش به جهانی ساکت ،مغموم وبی رنگ  درلحظه تبدیل کند بنابراین گزاره،دامنه اثرگذاری آن درزمان حال متوقف نخواهدشد واثرات خود بر  پساکرونا راهم تحمیل خواهدکرد.

پاره ای از تغییرهای رخ داده یا محتمل درآینده از دید این نوشتار را شاید بتوان در موارد زیر برشمرد وبدیهی است با توجه به  در حال جریان بودن رخداد وویژگی سیال  سیاست خارجی نمی توان با قطعیت بر موارد زیر پای فشرد:

اثرات وچالش ها در حوزه اجتماعی

1   رویکرد به دیپلماسی دیجیتالی در روابط بین الملل برای حل وفصل مسائل جهان

با توجه به اهمیت وکارکرد بی بدیل و منحصر به فرد  رسانه ها وشبکه های مجازی به خاطر مولفه فرامکانی، فرازمانی وقابلیت گسترده دسترسی  دراثنا “خانه گیر شدن شهروندان جهان  ازوحشت کرونا” یک رابطه معنا دار   بین توانمندی  کشورها در خصوص صنعت رسانه و فضای دیجیتالی  با چگونگی مدیریت بحران شکل گرفت .  واین پیش بینی را به وجود آورد که در پساکرونا دیپلماسی دیجیتالی،سایبر ومجازی آلترناتیوی برای  دیپلماسی سنتی خواهد شد و بالاخره انحصار دیپلماسی سنتی که مقید به جغرافیا و فضای عینی وجغرافیایی و تشریفات دیپلماتیک وسلسله مراتبی  در روابط بین الملل است، شکسته خواهد شد و این تنها یکی از دهها تغییرات نظام بین الملل در آینده خواهد بود.

کشورهای دنیا در آینده ای نه چندان دور فشار این واقعیت که یکی از پارامترهای تاثیر گذار بر قدرت تعیین کنندگی درجهان، کیفیت صنعت رسانه وشبکه های ماهواری ومجازی آنهاست را در خواهندیافت واراده برای ارتقا وبهبود وضعیت سخت افزاری ونرم افزاری رسانه ها و شبکه های اجتماعی را در اولویت سیاستگذاری قرار خواهند داد ودر آن زمان دولتهای که در پرس نظام بین الملل وتحریم ها هستند برای این تغییر درسیاست ملی خود با تنگناهای فزون تری درنظام محدودیت محور نظام بین الملل  روبرو خواهندشد. .

2. امکان گسترش وشدت یافتن ناآرامی های اجتماعی درپساکرونا

درپساکرونا ، امکان وقوع نا آرامی اجتماعی وشدت گیری ستیزه های قومی مذهبی وسیاسی  واقعی یا مصنوعی  می رود، به دلایل پر شمار از جمله  تلقی جهان دگرگون شده پساکرونای،تدوام بیکاری ، تقلیل درآمد، و تاثیر گفتمان سازانه شبکه های اجتماعی بر الگوهای رفتاری کاربران، فضایافتن برای پرخاشگری اجتماعی ، نارضایتی از عملکردنهاد ونیروها وستادهای بحران  وبغض گشایی از وضعیت محسورشدگی دوره قرنطینه و.. رخ خواهد داد.
قابل پیش بینی است که در دوره پساکرونا  در سطح فروملی،هم بین گروه های  مذهبی و قومی  ودر سطح بین المللی  تنش های  وستیزه های  این بار به بهانه متهم سازی واحدهای سیاسی  درتولید ویروس و انتشار کرونا به وجود آید.

همچنین به دلیل یکی از عواقب کرونا که قرنطینه خانگی را الزامی می ساخت وبه موجب آن،بسیاری از مراکز شاد و آرامش بخش دنیا مانند مساجد، معابد،کنسرت ها،سینماها ، مراکز تفریحی،کازینوها، مراکز آموزشی ورزشگاهها،گورستان ها … تعطیل شدند وانگار که ” جهان تعطیلی نامحدود ” یافت و نوعی تنگ خلقی وبهت مردم جهان را فراگرفت که در پساکرونا ولغوسیاست قرنطینه  که نوعی رفتارشبه نظامی را تداعی می کند،مردم محسوردنبال مفری برای رهایی خواهند گشت ویک آزادسازی حجم عظیمی از این بغض های فروخفته،تنهایی ها  و دلهره ها اتفاق خواهد افتاد که از هم اکنون بایدبرای آن چاره جویی نمود

یکی از دلایل موثر در بروز ناآرامی های اجتماعی درپسا کرونا را می توان درکسری وفاق بین برخی دولتهای جهان با مردم خود بر سر اتهام به اخذ تصمیم های ناکارآند در مقایسه با تصمیم های کارآمد دیگر دولتها برشمرد

دراثنا بحران جهانی کرونا، مردم جهان  از دریچه  اخبار رسانه ها و ماهواره و شبکه های اجتماعی درباره سیاستگذاری کشورهای دیگر  درقبال کرونا آگاهی های کسب کردند این بررسی تطبیقی دو سویه متفاوت دارد یا مردم  در این مقایسه از عملکرد دولتهای خود رضایت خاطر خواهند داشت ویا این که رضایت ندارند که این مورد دومی به ایجاد بحران لیاقت برای دولتها در پسا کرونا خواهد انجامید وشایستگی دولتهای نا کار آمد زیر سوال خواهد رفت ومتغیری موثر در روند نا آرامی های پسا کرونا ایفا خواهد کرد.

 برای مثال مردم جهان چنین اخبار یا شایعاتی درباره سیاست تشویقی یا سیاست  قهر آمیزدولتها را با اشتیاق در شبکه های اجتماعی ورسانه ها دنبال کردند  (شایعه های که بی پایه و اساس بودن بعضی از آنها با تشخیص عقلی امکان پذیر هست):

– ارسال پست چک  هزار دلاری برای خانواده های قرنطینه شده از سوی دولت امریکا

-تصویب جریمه  10 سال زندانی شدن برای متخلفان از قانون قرنطینه در کویت

-کتک وکاری پلیس هند برای  مجبورنمودن  به بازگشت به خانه ها

  -تحت فشار قراردادن صاحبان  صنایع  درفرانسه از سوی دولت پراگمای سارکوزی، برای تغییر کاربری صنایع  به تولید محصولات بیمارستانی ومشخصا ساخت دستگاههای تنفسی برای بیماران کرونایی و…

 مردم جهان با مقایسه و رصد لحظه به لحظه در رسانه ها وشبکه های اجتماعی درباره  خط مشی گذاری دولتهای خودشان با دیگر دولتها در لغوو شکستن قرنطینه خانگی   یا ادامه شرایط قرنطینه خانگی  دراثنا بحران مشغول هستند وسرانجام در یک بررسی تطبیقی در دوره پسا کرونا با مشاهده نتایج عینی سیاست گذاری ها ونحوه مدیریت بحران  در کشورها مختلف،به تجدید نظر  درباره کار آمدی دولتها ویا نا کارآمدی  عملکرد دولت خود درقبال بحران خواهند پرداخت و واحتمال انواع بهره برداری های سیاسی ازنتایج این مقایسه ها درپساکرونا …دور از انتظار نیست .

     در حال نگارش متن ( اواخرفروردین 1399 ) یکی از نگرانی ها درایران قصد دولت بر بازگشایی مدارس  درپایان ماه با وجود سیاست حداقلی کنترل ترددها و سیاست های نامکفی دولتی برای تضمین خدمات رسانی به شهروندان در قرنطینه،کسری کنترل دولتی بر رعایت ممنوعیت کاری اصناف  بود که  به خصوص پس از چند روز تعطیلی متصل به روز طبیعت درایران،  به در خط قرمز قرار گرفتن برخی شهرهای بزرگ  انجامید و برخی از مردم خلاف توصیه میکروب شناس ها و پزشکان ونشر هشدارهای تکان دهنده کادر درمانی درشبکه های اجتماعی  رفتار مسئولانه ای برای در خانه مانی انتخابی وهوشمند نمی نمودند

 این در حالی است که رسانه ها وشبکه های اجتماعی به باز نشر اخبار یا شایعه های درباره تمدید قرنطینه خانگی دراسپانیا و فراهم سازی سازوکارهای برای تضمین در خانه مانی می پرداختند. واین برخشم مردم درقرنطینه نسبت به رفتار غیر شهروندی بخشی از هموطنان وبریاس نسبت به کارآمدی سیاست های حمایتی دولت می افزود

گرچه گاه،کاربران شبکه های اجتماعی رویاها وایده ال های ذهنی وانتظارهای خوددراثنا بحران را به صورت یک خبر اتفاق افتاده در”سیاست کرونایی”فلان ویا بهمان کشور نشر می دادند.

 پدیدار شدن چنین چالش مدیریتی نه تنها درسطح کلان نهادهای بین المللی چون سازمان ملل وسازمان بهداشت جهانی ودرسطح ملی از  روسا جمهور، وزرا واستانداران ودر کل سیاست گذاران دولتی که حتی درسطح فروملی  نیزشایستگی  مدیران میانه همچون صاحبان صنایع،مدیران موسسه های آموزشی وخدماتی و ادارات و..  نیز در زیر ذره بین نگاه مردم جهان وبه ویژه کاربران شبکه های مجازی قرار گرفته وخواهند گرفت   تا پاسخگوی انتظارهای پارادوکسیکال” انعطاف –قاطعیت” توامان درگاه  تصمیم گیری از سوی مدیران  باشند.

 گلایه ها و انتقادها به عملکرد سلبریتی ها درایران در عدم همدردی موثر با بیماران و کادر درمانی وبا سیاست گذاران  برای تداوم قرنطینه خانگی  از دیگر موارد موثر بر شکاف های اجتماعی درپسا کرونا دربرخی از کشورها خواهد بود. مشاجره بین شهروندان  بر سر رفتار مسئولانه وغیر مسئولانه داروخانه ها وفروشندگان موادضدعفونی کننده  ودر خانه مانی یا “کرونا انکاری ” درایام قرنطینه دواطلبانه وهوشمند خانگی  که همین حالا هم فضای شبکه های اجتماعی را  با اتهام های  رفتاربلاهت آمیز و فاقد شعور بودن درنوردیده است از دیگر بحث های دامنه دار در پسا کرونا خواهد بود که اگر مدیریت نشود به بهانه جویی ها وشکاف های متععد در کشورهای با پلورالیسم قومی ومذهبی  تبدیل خواهد شد..

3 . افزایش  ضریب احتمالی بازنگری در قوانین جهانی برای تحقق مطالبات اجتماعی وحقوق شهروندی در بحران های آتی 

به نظر می رسد که در پسا کرونا انتظار ومطالبه های جدیدی از نهادهای بین المللی، دولتها ومدیران ارشد اداری برای تغییرالگوهای رفتاری زیست محیطی و سیاست های معیشتی وسلامتی به ویژه در کشورهای درگیر با کرونا،دررسانه ها وشبکه های اجتماعی طرح خواهد شد.

همچنین قابل پیش بینی خواهد بود  فشارهای از سوی نهادهای حقوق بشری برای افزایش حقوق شهروندی درپسا کرونا به دولتها های جهان وارد شود. از جمله حق کنترل بر بدن زنان دراثنا بحران های آتی،حق پهنای باند در کشورهای که با محدودیت در این زمینه روبرو هستند.

4.آسیب های عاطفی و روانی حاصل از انتشار ویروس و  دوره قرنطینه خانگی  

انسان موجودی اجتماعی است و تغییر عادت واره های اجتماعی انسان دردوره قرنطینه خانگی انسان عای آسیب پذیررا تا مرز بحران روحی وعاطفی پیش برد .مرگ ومیر گسترده ، نشر اخبارمنفی در رسانه ها وشبکه های اجتماعی  بیش از پیش بر دامنه وشدت اضطراب ها می افزود به طوری که در همان اثنا بحران کرونا در کشورها ضرورت ارائه خدمات به آسیب دیده های روحی احساس وبرای آن راهکارهایی لحاظ شد. برخی از ابعاد آسیب های روانی در کشورهای عاطفه گرا عبارت بودند از:

 -وقوع یک بحران انسانی ناشی از  مرگ ومیر در جهان

 این بحران انسانی،به خصوص در برخی از مکان های که تجیزات پزشکی ناکافی،شهروندان غیر مسئول آن بیشتر بوده ویا در فضاهایی باتراکم انسانی بیشترمانند اجتماعات آیینی، پادگان ها، زندان ها، کمپ های معتادان و کمپ های پناهندگان ودربین آوارگان احتمال بروز بیشتری داشته است.  بحران سوگواری ناقص و ناکافی بودن سوگواری مجازی از دیگر سویه های این بحران عاطفی جهانی است.

-دلتنگی  برای دیدار عینی با دلبندان خانواده ، دوستان و..

 گرچه   شبکه های اجتماعی به کمک انسان عصر صنعتی محسورشده آمدند ودر اثنا بحران آمار تماس تصویری روبه تزایدگذاشت ولی کفایت دلتنگی را نمی کرد به خصوص برای ایرانی ها که بحران کرونا وقرنطینه خانگی با  مراسم سنتی  عید نوروز همزمان شدوقطع هربار تماس مجازی ، کیفیت نامناسب تصویر به خصوص در چت گروهی ، زمینه سازشکل گیری، لزوم ارتقا تکنولوژی برای بهره مندی کامل از این فرصت را فراهم می کرد واز سوی دیگر انسان تنها شده خود را بنده این تکنولو ژی می دید که قطع آن تو گویی مجاری تنفسی فرد را تهدید می کرد و انسان خود را  زیر سیطره تکنولوژی ودر چمبره قدرت رسانه ها وشبکه های اجتماعی حس می کرد.

دربحبوحه قرنطینه خانگی، آن دسته از انسان های که  در طول دوره زندگی جهان درونی خود را تقویت نکرده بودند وبرون گرایی بیشتری داشتند یا همواره برای ختم مسائل خود به بیرون پناه می بردند، در اثنا بحران ناگزیر از تغییر رفتار شده بودندو بیش از بیش خلق شان از این پناه بردن به دنیای خالی درون خود تنگ شده بود. بسته شدن تقریبا همه یا اکثریت مراکز شادی بخش حتی رستوران ها وفست فودها ، اماکن گردشگری مذهبی وغیر مذهبی و مراکز تفریحی و مزید برعلت این انباشت خشم وکلافه گی شده بود.

و افزون بر آن  ابهام درباره این که این تعطیلی ناخوشایند کی؟ وچگونه تمام خواهد شد؟ انسان عصر صنعتی را درمانده ومغموم نموده بود

. شدت یافتن اختلاف ها در برخی خانواده های آسیب پذیر، نا آمادگی برای خدمت رسانی به بیماران کرونایی ودیگر بیمارانی که ناگزیر از ادامه درمان در خانه شده بودند.

 اثرات و چالش های اقتصادی

1.رکودواحتمال تداوم رکورد اقتصادی درپساکرونا

 تعطیل شدن ناگزیر بسیاری از صنایع و موسسه ها والزام در خانه مانی پرسنل وکارگران  بسیاری از صنایع  وموسسه های اقتصادی- اجتماعی را با رکورد پیش بینی ناپذیری روبرو کرده است  وافق سرمایه گذاری را با تیرگی وناامیدی  وسردرگمی  گیج کننده ای مواجه ساخته ،برهم ریختن موازنه بین درآمد وهزینه حتی برای پزشکان غیر دولتی ودر حوزه بیماری های غیر عفونی وایمنی، برای وکلا،  موسسه های آموزشی ، در حوزه ساخت وسازو… به خاطردر  اولویت ها قرار گرفتن اصل “وجود و هستی” برای انسان سبب رکود اقتصادی شده ودرصورت طولانی شدن بحران،  ابعادوخامت باری را به بار خواهد آورد تنها تاثیرکوتاه مدت این ویروس برسومین صنعت درآمدزای دنیا  را مثال می آوریم .

با تعطیل شدن مراکز گردشگری دنیا وسوت وکور شدن جهان ،ممنوعیت برای سفر و دردسرهای قرنطینه در مرزهای کشورها ، لغو پروازها ، ممنوعیت های سفرهای زمینی ودریایی،بسته شدن هتل ها ومراکزوابسته به صنعت گردشگری،نرخ بیکاری وکاهش چشمگیر دستمزد و… رکود کم سابقه ای بر این صنعت  درجهان سایه افکنده است.گرچه تلاش های برای جایگزین سازی سفرمجازی در شبکه های اجتماعی ورسانه ها فراهم شد ولی همچنان مجازی تلقی شده ولذت واقعی گردشگری را ندارد.

2.تحت تاثیر قرارگرفتن سیاست های معیشتی و سلامتی در قبال کرونا  از رکود اقتصادی

کشورهای زیر تحریم و با کسری  بودجه  در سر چندراهی برای سیاستگذاری درست وغیر نوسانی درقبال کرونا قرار گرفته اند چرا که سیاست قرنطینه مستلزم تدارک زیر ساخت  وسازوکارها ی همانند پرداخت حقوق  ودستمزدبه در خانه مانده ها، تامین مواد عذایی آنها وتدارک تجهیزات لارم برای مقابله با ویروس وهمه گیری و قطع زنجیره انتقال ویروس دارد که کشورهای با مشکل اقتصادی در عملیاتی  نمودن  ومتوازن سازی سیاست معاش وسلامت با چالش جدی روبرو خواهند شد ومتهم می شوند   که انتخاب کمتر بد برای آنها لغو قرنطینه  وسپردن سرنوشت مردم به دست تقدیر  برای برخورداری از ادامه چرخش کار صنایع واصناف و.. می باشد.

ودرصورتی که  چنان دولت های تصمیم به تمدید قرنطینه بگیرند ناگزیر از اخد وام بیشتر از صندوق بین المللی پول ، کشورهای دیگر واز صندوق ذخیره ارزی خواهند بود که این تصمیم فی النفسه  برمشکلات گذشته بارخواهدشد ووضعیت را پیچیده تر می سازد.

نگاهی به افزایش تقاضای کمک  اقتصادی از سوی مردم یا  طرح اضطراب از شدت گیری مفاسد وابسته به فقر اقتصادی همچون دزدی وزورگیری  تنها پس از قریب به دوماه از گذشت کرونا نشان از آشکارشدن بخشی از  عواقب چالش های بالقوه اقتصادی این ویروس عالمگیر داردکه درصورت فعلیت اوضاع بغرنج خواهدشد.

اثرات و چالش های سیاسی بین المللی بحران پاندمی کرونا

1.تغییر برالگوهای فکری ورفتاری قدرتهای بزرگ

درحالی که درسال2020رقابت بین چین وامریکا نمودها ونمادهای متنوعی پیداکرده بود درهم نوردیدن ویروس کرونا از نقطه شروع چین و انتشارویروس جهش یافته کرونا  درچندقاره، و تحمیل سیاست گذاری برای ایزوله کردن و  قرنطینه خانگی  بربرخی ازایالات  امریکا،سویه جدیدی به رقابت قدرتهای بزرگ ازجمله به امریکا وچین بخشید.واسطوره شکست ناپذیری امریکا ترک هایی برداشت وواقعیت ها نشان دادکه امریکا به عنوان یک قدرت اثرگذار ونفوذناپذیردر گاه انتشار ویروس، به قدرت نفوذپذیر از پاندومی ویروس کرونا تغییر چهره داد. وتا لحظه نگارش متن، از ایفای نقش بین المللی برای مهار و ریشه کن سازی ویروس با ناکامی مواجه شده و حتی در رسانه ها وشبکه های اجتماعی شهروندان امریکا برخط مشی گذاری انفعالی و” کرونا انکاری”شخص دوانالد ترامپ خرده گرفته واز وی انتظار عملکرد براساس متغیرنقش برپایه تئوری پیوند جیمزروزنادرفرایند تصمیم گیری برای امریکا ودنیا را طرح نموده اند.

 آنچه از هم اکنون قابل پیش بینی است،سایه افکنی  اتهام های سیاسی جدید از سوی امریکا و چین در بستر همان رقابت های پیش از کرونا درادبیات سیاسی است و شاید  شلیک نخست را دونالد ترامپ با “چینی ” نامیدن ویروس کرونا  به سوی قدرت رقیب پرتاب کرد.

    کاهش اعتبار اتحادیه اروپا درواکنش موثر درقبال کرونا وانفعال ورها کردن ایتالیا واسپانیا در چمبره بیماری ، ودر نتیجه با تدوام این رویه،درآینده نه چندان دور ی ،در نظام معرفتی وشناختی اروپا ی ها تغییرهای به سوی تقویت ناسیونالیسم و تقلیل تعهددرقبال اتحادیه ها، شکل خواهد گرفت.

الیته در نگاهی دیگر چنانچه درقسمت تاثیر تئوری ها در حوزه روابط بین الملل یاد خواهد شد ،بعضی ازصاحب نظران از برآیند تغییرهای جهانی چنان نتیجه گرفته اند که درپسا کرونا احتمال افزایش همکاری های بین المللی  درصورت افول نسبی نقش آفرینی امریکا دور از انتظار نخواهد بود.

 در هرحال این بلادفاع شدن کشورها اعم از کشورهای قدرتمند و ضعیف در مرحله اولیه  همه گیری این ویروس و برای مثال  بی اعتباری یک اندازه  همه پاسپورت های قوی وضعیف و…داده های مشابه نشان از تغییر ریل سیاستگذاری ها در پسا کرونا برای ارتقا سیستم امنیت سیاسی، اقتصادی، روحی وروانی دربسیاری از کشورها خواهد داشت.

2. تغییر در نظام بین الملل وتاثیر برتئوریهای در حوزه سیاست  خارجی وروابط بین الملل

همچنان که حادثه 11سپتامبر خواسته یا ناخواسته  اثرخود   دربازنگری در استراتژی های امنیت ملی در دنیارا برجای گذاشت ، درگیر شدن زنجیره وار دنیا با ویروس کرونا، نظام معرفتی وشناختی اندیشمندان دنیا را متاثر از خود خواهد ساخت واز مصاحبه ها ی صاحب نظران علم سیاست وروابط بین الملل با رسانه ها، فعالیت آنان در کارگروه های  خاص کروناو ازمتن نگاشته های  آنان درشبکه های اجتماعی می توان چنین استنباط کرد که تا همین لحظه هم تغییرهایی هر چند از نوع تعدیلی ونه تحولی در طرح فکری  وتئوری های پیشین صاحب نظران پدیدارشده است که به چند نمونه آن بسنده می نمائیم . وتعمق وتامل در نظریه ها را به زمانی دیگر موکول خواهیم کرد:

   نیکلاس برنز، احتمال تشدید قدرت دولت های ملی در انفعال امریکا واروپا  ولزوم همکارهای امریکا در قبال بحران آتی با دنیا را طرح کرد و ریچارد هاس به تضعیف تمایل به جهانی  شدن وتضعیف فرایند همگرایی در اروپا واحتمال افزایش دولت های فرومانده درپساکرونا اشاره کرده، شیو شانکار از صاحب نظران سنگاپوری  از تغییر رویه به سود دولت گرایی واقتصاد ارشادی دولتهابه عنوان یکی از تغییرات گریز ناپذیر پسا کرونا یادکرده است .

  یک جامعه شناس واستاد ایرانی،در باره خطر “چین گیری”  درسیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران درقبال چین به خاطر انزوای سیاسی و فشار تحریم هاو متوسل شدن به چین برای رهایی از مخمصه کرونا  ولزوم بازنگری در رویکرد ایران درسیاست خارجی درقبال دنیا هشدار می دهد .

    علاوه بران، ،نظر های مدیران اندیشکده های روابط بین الملل ،کارگروه های تخصصی دیپلمات های وزارت خارجه،کارگروه های اساتید دانشگاه و … را می توان  به دیدگاه تعدیلی وتحکیمی تئوریسین ها  واساتید دانشگاهها اضافه کرد که نقطه اشتراک  همه ناظر به پیشی بینی تغییرهای در نظام نگرشی خود نسبت به آینده دنیا است. و بدیهی است که در این میان در رسانه ها ودرشبکه های  اجتماعی جهان،  همه یا بخشی از مطالبی از تئوریسن وصاحب نظران دنیا  طرح وترجمه می شود که همسو با  افکار وباورداشتهای آن وزارتخانه یا آن نهادها باشد .

  درهرحال،از بین دیدگاههای مدیران اندیشکده ها برای مثال جان آلن مدیر اندیشکده بروکینگز بر نظریه تغییر شکل ساختار قدرت در نظام بین الملل و افزایش بی ثباتی در دنیا تاکید نموده یا فردی به نام دالیا داسا کایه از مدیران یکی از مراکز سیاست گذاری عمومی  دیدگاهی درباره اثر کرونا بر وضعیت سیاسی خاورمیانه،بر موضوع بحران سلامت  براثر عفونت کرونا در محیط آسیب پذیر آورگان لیبیایی،یمنی،سوریه یی و برتنش در روابط ایران امریکاو اعمال سیاست فشار حداکثری در پناه کرونا، احتمال همکاری های فنی بین ایران وامیرنشین های حوزه خلیج فارس در مهار اپیدمی کرونا  و…. در واقع بر اثر پذیری شدید خاورمیانه در فردای رخت بربستن کرونااز جهان تاکید می نماید.

    مختصر آن که، شمار نظریه های که تغییر نظام بین الملل وافزایش خود اتکایی های ملی وتقویت ناسیونالیسم در قبال روندهای جهانی سازی را پیش بینی می نمایند تا لحظه نگارش متن رو به افزایش است. و حتی در حوزه اقتصادی آرزوی کوچکتر شدن  کارتل های بزرگ اقتصادی وشرکت های زنجیره ای درقالب نظریه های  در حال طرح است.

3. تقویت سیاست های اقتدارگرایانه وتعلیق دموکراسی  دربخش های از جهان

 پیش بینی می شود در برخی مناطق جهان از جمله در خاورمیانه درصورت وسیع ترشدن شکاف بین سیاست های حکومتی درقبال کرونا وانتظارهای اجتماعی در  افکار عمومی که درشبکه های اجتماعی پردازش می شود حکومتهای چون مصر به رویه رایج اقتدارگرایان در سرکوب روی آورند.

انحراف توجه مجامع بین المللی و نهادهای غیردولتی فرامرزی و محدودیت های آمد وشدگروه های صلح ،در کوتاه مدت سبب فشار وقطع امید از یک نیروی حامی بر گروه ها و جریان های زیر فشار در دنیا شده است.

 همچنین،دراثنا بحران کرونا انتخابات در سریلانکا،بولیوی،مجارستان  به تعویق افتاد وحنی گمانه زنی ها نشان گر آن بود که امریکا با  تخلیه برخی از پایگاهها و انتقال آنها به عین الاسد وحریر در عراق  درصدد انجام یک کودتای خاموش برضد دولت شیعی وحامیان منطقه ای آن در بحبوحه  بحران کرونا است.  همچنین برخی دولتمردان در دنیا ممکن است از سایبان کرونا برای تاخیر و کم اثرسازی فشار برخود استفاده ببرند مثل نتانیاهو که محاکمه وی  تاکنون،به خاطر مفاسد اقتصادی به عقب افتاد.

4. طرح وباز طرح نگاههای توطئه محور در تحلیل چرایی وچگونگی پاندومی شدن ویروس کووید19در دنیا

 ازآغاز عالمگیرشدن کرونا،استراتژیست های چینی متهم شدند که عامدانه ویروس کرونا را درجهان  منتشر ساخته تا به اهداف سیاسی واقتصادی از پیش تعیین شده خود برسند .و این که با ارائه آمارهای نادرست ودست کاری شده، درباره مرگ ومیر ناشی از کرونا و مبتلایان، باعث انحراف سیاستگذاری درقبال کرونا در دیگر نقاط جهان شده است.

 و کشورهای چون چین وروسیه  در معرض این اتهام قرار گرفتند که با در هم آمیختن سیاست  با مسائل انسانی جان انسان های زیادی را با همین آمارهای سیاسی ونادرست به خطر انداخته اند. وحتی دکتر تدروس آدهان رئیس سازمان بهداشت جهانی  متهم به  هم دستی در ارائه آمار غلط و سکوت درقبال رفتار غیر انسانی چین شد.

همچنین درهمین نگاه توطئه محور کلیپ های در شبکه های مجازی مبنی بردسیسه پنداری کرونا منتشر شد که دلالت براین می کرد در1720 ،1820،1920و 20 20 هربار در بیستمین سال ورود به هرقرنی  به ترتیب بیماری طاعون، بیماری وبا، وبیماری آنفلونزای اسپانیای وحالا در2020 بیماری کرونا باعث اتلاف نیروی انسانی وتغییر در صورت بندی های جهان شده است.

محدویت وها وچالش های فرهنگی پاندمی کرونا برجهان 

1.تنگناهای تداوم آموزش در مدارس ودانشگاهها از راه آموزش مجازی در کشورهای توسعه نایافته جهان( تفصیل این بحث وکلیه بحث های مرتبط با اثرات شناختی وکارکردی کرونا برچالش ها در نوشته مستقلی از این جانی تدوین شده است)

2 تاثیر مخرب فرهنگی- روانی انتشار شایعه های گسترده در  رسانه های وشبکه های اجتماعی

در تمام طول بحران کرونا انواع واقسام شایعه ها درشبکه های اجتماعی وگاه دررسانه ها در مقابله با رقبای سیاسی  انتشاریافت که توجه به یکایک آنها فلج کننده وازپادر آورنده می شد ویک آسیب جدید برشمار آسیب های  پیشین اجتماعی   افزوده شد. قرار گرفتن انسان های با روحیه های شکننده درمعرض ” بحران معنا” برای ادامه حیات تنها یکی از نمونه های اثرپذیری از بحران کرونا بوده است.

انتشارشایعه های مانند اعمال کنترل بر بدن زنان کادر درمانی در بیمارستان ووهان چین، که به خاطر صعوبت تعویض لباس ضد ویروس  ناگزیر از مصرف دارو برای به تعویق انداختن دوره پریود ماهانه نمودند و یا مجبورساختن زنان باردار کادر درمانی در چین به ادامه فعالیت در  بخش کرونایی های بیمارستان اثرات زیانبار روحی برای انسان بلادفاع شده درقبال کرونا برجای گذاشته وخواهد گذاشت .

یا نشر شایعاتی از قبیل افشا خبر گورستان ها مخفی در دنیا برای دفن جمعی بیماران کرونایی، بی احترامی به اجساد تلنبار شده وبه خاک سپاری کرونایی ها بدون انجام هر نوع مراسم آیینی، حمله به بانکها و موسسه های دولتی در ونزوئلا، شایعه رواج دزدی وتعرض به نوامیس در محیط های خلوت، سرازیر سازی ابری  از پول در آسمان ایتالیا به خاطر  از دست دادن امید به زندگی ، … که تامل در برخی از آنها نشان گر آن بود که برای نمونه نمایش گور دسته جمعی درایتالیا نه برای دفن بیماران کرونایی که باز نشر شیطنت آمیز ویدئویی از بخش هایی از مینی سری به نام پاندامیک درسال 2007 بوده ویا صحنه نمایش درماندگی ایتالیایی گریان  وسجده بر زمین زدن  از شرکرونا در شبکه های اجتماعی، در واقع صحنه های از مراسم  نیایش مردم پرو در میدان سن مارتین شهر لیما  بوده است ودهها ودهها شایعه های دیگر که درشبکه های اجتماعی بدون هیچ کنترلی نشر وباز نشر وکاربران را مضطرب ومضطرب تر می ساخت.

3.  پیش بینی می شود جهان  وارد یک دوره ای دو قطبی شدن  رفتار مذهبی شود به این معنا که درنظم شکل گرفته در دوران پسا کرونا احتمال  ایجاد یک دوگانه متضاد  وجود دارد  یعنی در حالی که برخی انسانها از نتایج  حاصله از بحران کرونا به سوی خداباوری وبه ویژه به نمادگرایی بیشتر مذهبی روی آورند به طور همزمانی مردم دیگری از همین بحران کرونا به نتیجه معکوسی دست یافته و باور آنها به علم وبرجای نشستن علم به جای باورداشت های معادگرایانه سوق داده شده  وبه ویژه مناسک گرایی را تفبیح نمایند.

  برای مثال، نصب بیلبوردهای در معابر هلند ودرج آیاتی از سوره مبارکه  مائده مبنی بر همدلی با همنوعان دربحران کرونا  و دعوت های گسترده  درایران به تقویت باورهای مذهبی ،نمازحاجت خواندن و نگاه تقدیرگرایانه وخداباورانه در واکنش به این بحران درحالی صورت می گرفت که درباور وامید بخشی از مردم دنیا به جهان ماورائی برای برون رفت از استیصال کرونایی شدن جهان خللی هر چند کوتاه مدت پدید آمده است.

* استادیار گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه آزاداسلامی شهرضا